Uitspraak in unieke rechtszaak tegen arts die euthanasie uitvoerde
De rechter doet vandaag uitspraak in een unieke zaak. Het Openbaar Ministerie beschuldigt een verpleeghuisarts van moord. Zij zou dusdanig onzorgvuldig zijn geweest bij de levensbeëindiging van een zwaar demente patiënt, dat er geen sprake meer is van euthanasie. Toch is er geen straf geëist, omdat het OM de goede bedoelingen van de arts niet in twijfel trekt.
Het is voor het eerst sinds de invoering van de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (2002) dat het OM een arts vervolgt die meent euthanasie gepleegd te hebben.
De uitspraak is vanaf 13.00 uur live te volgen via NOS.nl en de NOS-app.
Waar draait het proces om?
Een verpleeghuisarts beëindigde in april 2016 het leven van haar 74-jarige patiënte. Die gaf, ondanks haar euthanasieverklaring, wisselende signalen. Soms zei ze dat ze wilde sterven, soms dat ze toch niet dood wilde. In overleg met de familie besloot de arts toch tot levensbeëindiging, zonder dat ze dit met de zwaar dementerende vrouw besprak.
De arts verklaarde dat dat geen zin zou hebben gehad, omdat haar patiënte door ernstige Alzheimer niet meer rationeel kon denken. Volgens het OM is de levensbeëindiging daardoor niet op verzoek uitgevoerd en dat geldt juridisch als moord.
Nieuwsuur vatte de zaak vorig jaar samen in deze video:
Waarom komt juist deze zaak voor de rechter?
Omdat de zaak zulke belangrijke vragen oproept over de levensbeëindiging van dementerenden, heeft het Openbaar Ministerie deze specifieke zaak voor de rechter gebracht. Justitie hoopt zo duidelijker wetgeving te krijgen in euthanasiezaken.
De betreffende arts heeft het leven beëindigd van een patiënt die niet langer wilsbekwaam is, maar in het verleden een euthanasieverklaring heeft getekend. Het OM wil duidelijkheid door middel van jurisprudentie: gaat het hier om moord? Volgens het OM had de arts het gesprek met de bejaarde vrouw moeten aangaan om helder te krijgen of zij nog wilsbekwaam was.
Wat kunnen de gevolgen zijn voor de arts?
Omdat de arts naar geweten handelde en de euthanasiewet niet geheel duidelijk is over de voorwaarden waaronder euthanasie mag plaatsvinden, eist het OM geen straf.
De zaak is heftig en dramatisch voor de arts, verklaarde haar advocaat. "Het gaat niet aan om over de rug van een individuele arts jurisprudentie te verkrijgen."
Als de rechter oordeelt dat het om moord gaat, wat betekent dit voor artsen die euthanasie uitvoeren?
Volgens het Euthanasie Expertisecentrum (tot voor kort Levenseindekliniek) zijn artsen door deze zaak een stuk terughoudender geworden bij euthanasieverzoeken. Het centrum kreeg in juli veel meer aanvragen voor euthanasie. Huisartsen zouden mensen met een doodswens daar nu sneller heen doorverwijzen, omdat ze zelf geen euthanasie willen uitvoeren zolang er het risico bestaat dat ze worden aangeklaagd voor moord, aldus de kliniek.
De beroepsgroep is gebaat bij duidelijker regelgeving, zegt de KNMG (Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst), die zelf ook werkt aan richtlijnen die houvast geven aan artsen voor patiënten in verschillende stadia van dementie.
Wat is de waarde van een wilsverklaring?
Mensen kunnen van tevoren vastleggen dat ze euthanasie willen als ze ernstig dement worden. In de praktijk blijkt dat mensen die ernstig dement zijn, vaak niet meer kunnen aangeven of ze willen sterven of niet. Als artsen niet kunnen vaststellen dat de dementerende ondraaglijk lijdt, mag er geen euthanasie plaatsvinden.
De Nederlandse Vereniging voor Vrijwillig Levenseinde (NVVE) schrijft: "Juridisch gezien blijft een schriftelijke verklaring van kracht zolang deze niet is ingetrokken of gewijzigd. (...) De NVVE raadt u wel aan om met een zekere regelmaat zelf met uw arts over uw verklaringen te spreken, waarmee u telkens bevestigt dat u er nog steeds achter staat."
Toch biedt dat bij dementie vaak geen zekerheid. "Soms stellen mensen een wilsverklaring op waarin staat dat ze euthanasie willen als bepaalde dingen gebeuren, maar in de praktijk, als die situaties eenmaal zijn aangetreden, dan denken mensen er vaak toch heel anders over. De wil en de wensen van mensen verschuiven naarmate de tijd vordert", zegt specialist ouderengeneeskunde Marijanne van der Schalk in Nieuwsuur.
Wat zijn de regels voor euthanasie?
Een arts moet aan 6 zorgvuldigheidseisen voldoen als hij meewerkt aan euthanasie, schrijft de Rijksoverheid:
- Het verzoek van de patiënt om euthanasie moet vrijwillig en weloverwogen zijn. Er mag geen sprake zijn van een opwelling of druk van buitenaf.
- Er moet sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden van de patiënt. Het gaat hierbij vooral om de beleving van de patiënt.
- De patiënt moet zorgvuldig geïnformeerd worden over de medische situatie en vooruitzichten, zodat hij een goede keuze kan maken.
- De arts en patiënt moeten samen de overtuiging hebben dat er geen redelijke andere oplossing is voor de situatie van de patiënt.
- De patiënt moet gezien en beoordeeld worden door nog ten minste een onafhankelijke arts.
- De euthanasie moet op een medisch zorgvuldige manier, volgens de opgestelde richtlijn, worden uitgevoerd.
