'Iran en de VS spelen met vuur, maar ze willen het beheersbaar houden'

• Joris Zwetsloot

  redacteur Online

Een Britse olietanker werd gisteren geconfisqueerd door Iran. Amerikaanse militairen worden naar Saudi-Arabië gestuurd, en drones worden neergehaald door de VS en Iran. Ook is er opgevoerde marine-aanwezigheid in de Perzische Golf. En dat allemaal vanwege spanningen over het nucleaire akkoord, dat de Verenigde Staten hebben opgezegd.

Zo op het eerste gezicht staan het Westen en Iran op voet van oorlog. In werkelijkheid zijn de provocaties bedoeld om elkaar te bespelen en gezichtsverlies te voorkomen, zeggen deskundigen tegen de NOS.

"Het is verontrustend", zegt defensiespecialist Dick Zandee van onderzoeksinstituut Clingendael. "Maar ik denk niet dat het zal leiden tot een groot conflict." Iraniërs moeten wel reageren op de Britten die hun schip bij Gibraltar hebben ingenomen, zegt Zandee. "Maar ze houden de escalatie op hetzelfde niveau. Dat betekent dat ze het beheersbaar willen houden. Geen van de partijen wil naar een punt waarop een oorlog onvermijdelijk is."

Wat maakt de Straat van Hormuz zo belangrijk? We leggen het uit in deze video:

Ze blijven koel en berekenend, zegt ook politiek commentator Damon Golriz. Hij heeft een Iraanse achtergrond. Volgens hem heeft niemand baat bij een echte oorlog. De wederzijdse acties zijn bedoeld om politiek te bedrijven, elkaar een boodschap te sturen, zegt Golriz.

Opmerkelijke timing

In dat opzicht is de timing van de inbeslagname van de olietanker, gisteravond, opmerkelijk. Iran had dan wel gedreigd met vergelding voor de Britse inbeslagname van een tanker bij Gibraltar, ook voor de internationale en binnenlandse politiek komt het de conservatieve machthebbers van Iran goed uit, zegt Golriz.

In Iran is een politieke concurrentiestrijd gaande tussen de regering-Rohani en de conservatieven van geestelijk leider Khamenei en de Revolutionaire Garde, die achter de meeste acties lijken te zitten. "De Iraanse minister van Buitenlandse Zaken is op dit moment in New York voor onderhandeling over het opgeblazen atoomakkoord", zegt Golriz. "Door de schepen in te nemen, zenden ze een signaal uit: als je een deal wil, kan je beter met ons spreken. Ook laat Iran aan de bondgenoot van de VS zien, het Verenigd Koninkrijk, dat het door wil pakken."

In de VS is vooral een interne politieke machtsstrijd gaande. "Veiligheidsadviseur John Bolton wil graag zijn kracht tonen. Maar Trump is niet uit op een oorlog met Iran. Het interesseert zijn kiezers niet en het slokt te veel geld op", zegt Zandee van Clingendael. Een luchtaanval in Iran nadat een Amerikaanse drone was neergehaald, ging om die reden niet door.

'Iran veroorzaakt altijd problemen'

Hoe de Britten zullen reageren, is nog niet duidelijk. De zaak wordt in Londen in ieder geval heel serieus genomen, zegt correspondent Tim de Wit. "Direct nadat het nieuws bekend was geworden, kwamen de belangrijkste ministers, veiligheidsdiensten en de top van Defensie meteen samen."

Ook president Trump laat zich niet in zijn kaarten kijken. Hij liet gisteravond weten dat het incident volgens hem aantoont dat Iran "altijd alleen maar voor problemen zorgt". Of en hoe hij gaat reageren, zei Trump niet. "We zullen zien wat er gebeurt. Ik weet wel dat het geen Amerikaans maar een Brits schip is. We zullen nog met ze spreken."

Hoewel de signalen nu niet op oorlog wijzen, zijn de "zetjes en tegenzetjes" volgens Zandee niet zonder risico. "We weten uit het verleden dat situaties zomaar onbeheersbaar kunnen worden, door onverwachte ontwikkelingen of partijen die de situatie proberen uit te buiten."

Het is spelen met vuur, zegt Zandee. "Dat is vorig jaar begonnen met het opdoeken van het nucleaire akkoord."