Duitsland probeerde jarenlang nazi-commandant Westerbork te vervolgen
De Duitse justitie heeft na de oorlog jarenlang tevergeefs geprobeerd om de nazi-commandant van kamp Westerbork, Albert Gemmeker, te vervolgen. Dat ontdekte journalist Ad van Liempt tijdens het schrijven van een biografie van de kampcommandant. Het boek verschijnt vandaag.
"Ik ging een biografie over deze man schrijven omdat hij altijd een mysterieuze figuur is gebleven", zegt Van Liempt in het NOS Radio 1 Journaal. "Ik was benieuwd hoe hij met die enorme schuld van 80.000 gedeporteerde Joden verder had kunnen leven."
Gemmeker had ruim twee jaar de leiding in het doorgangskamp. Hij was verantwoordelijk voor de deportatie van meer dan 80.000 Joden vanuit Westerbork naar de concentratie- en vernietigingskampen. In Nederland kreeg hij na de oorlog tien jaar cel, waarvan hij er zes jaar uitzat.
Medeplichtigheid aan massamoord werd hem niet ten laste gelegd. Gemmeker hield altijd vol dat hij niet wist wat er met de gedeporteerden gebeurde. De Nederlandse justitie voerde bovendien als verzachtende omstandigheid aan dat Gemmeker als Duitser jarenlang was geïndoctrineerd door nazi-denkbeelden. "Merkwaardig", oordeelt Van Liempt. "Dat standpunt is eigenlijk nooit tegen andere Duitse daders ingenomen."
De West-Duitse justitie probeerde Gemmeker later alsnog te vervolgen voor medeplichtigheid aan genocide en deed daar veel moeite voor, ontdekte Van Liempt in de archieven. "Ik had een verzoek ingediend om de archieven die er zijn in te mogen zien. Toen bleek dat een enorme hoeveelheid papier te zijn, omdat ze alles bij elkaar wel 17 jaar met hem bezig zijn geweest."
Er werden over de hele wereld 130 getuigen gehoord en ook Gemmeker zelf werd nog eens twaalf keer ondervraagd. In 1976 trok justitie de conclusie dat verdere vervolging onmogelijk was. Gemmeker overleed zes jaar later op 74-jarige leeftijd.
"Het waren zakelijke gesprekken", zegt onderzoeksrechter Wolfgang Steffen in een NOS-documentaire die zaterdag wordt uitgezonden. "Hij reageerde alsof ik hem verhoorde over een verkeersongeluk. Koel en weloverwogen. Hij wist precies wat hij moest zeggen om zijn huid te redden."
Onderzoeksrechter Steffen wordt nog altijd emotioneel over de zaak-Gemmeker:
Volgens Van Liempt zijn er in het justitieel onderzoek veel fouten gemaakt. Zo loog Gemmeker bij herhaling, maar hadden de Duitse onderzoeksrechters onvoldoende kennis van zaken om dat te doorzien. De voormalig kampcommandant schoof alle verantwoordelijkheid naar anderen.
"Hij heeft altijd volgehouden dat hij het niet wist. Dat lijkt zeer onwaarschijnlijk en dat is het eigenlijk ook. Maar het Duitse Openbaar Ministerie zei 'we kunnen het niet bewijzen' en dus is hij buiten vervolging gesteld."
Ik denk dat hij wist wat er daar in het oosten gebeurde.
Ook Van Liempt heeft geen schriftelijk bewijs gevonden dat Gemmeker van de vernietigingskampen wist. Veel bronnen over de Jodenvervolging in Nederland zijn door de nazi's vernietigd. Gemmeker liet zelf tot twee keer toe de administratie van kamp Westerbork vernietigen.
Onderzoeksrechter Steffen wordt nog altijd geëmotioneerd over de mislukte poging Gemmeker te vervolgen. "Ik sta er niet achter. Ik denk dat hij wist wat er daar in het oosten gebeurde", zegt hij ook nu nog. "Zelfs op de tocht naar de kamp stierven mensen. Kleine kinderen, ouderen. Een afschuwelijk beeld. Dan kun je niet zeggen: daar wist ik niets van."
De NOS zendt de documentaire over Gemmeker aanstaande zaterdag, Dodenherdenking, uit om 21.00 uur op NPO 2. Daarin komt ook de kleindochter van Gemmeker aan het woord.
