Onvrede bij OM: onderzoek naar geheime liefdesrelatie legt meer problemen bloot
Heimelijke affaires en gekonkel in de top zijn misschien niet je eerste associaties bij het Openbaar Ministerie. Toch was precies dit aanleiding voor een onafhankelijk onderzoek naar integriteitskwesties binnen het OM. Het belangrijkste onderzoeksonderwerp: de geheime liefdesrelatie tussen twee OM-kopstukken.
De resultaten van het onderzoek, die vanmorgen werden gepresenteerd, logen er niet om: volgens de onderzoekscommissie hebben de twee geliefden de integriteitsregels overtreden, onder andere door te liegen over hun relatie. Maar het onderzoek legt meer problemen bloot. Er is binnen het OM bijvoorbeeld onvrede over schimmige benoemingsprocedures en gebrek aan leiderschap.
Wat ging er precies vooraf aan dit onderzoek, dat zulke stevige conclusies trekt? En hoe groot is de schade ervan? Een reconstructie.
Hoofdrolspelers
Het integriteitsonderzoek draaide om één persoon: Marc van Nimwegen, al ongeveer zijn hele leven werkzaam voor het OM. Van 2010 tot 2014 zat hij in het college van procureurs-generaal, de landelijke leiding van het OM.
Een rokkenjager, noemde NRC-journalist Marcel Haenen Van Nimwegen gisteravond in het NOS-programma Met het Oog op Morgen. Hij volgt de zaak al vanaf het begin. "Als je het OM vergelijkt met een apenrots, was hij degene die het hardst op zijn borst trommelde."
Van Nimwegen had eerder relaties met collega's. Eén daarvan is het belangrijkst: zijn relatie met hoofdofficier van justitie Marianne Bloos. Een groot deel van het integriteitsonderzoek draaide om de vraag wanneer die relatie precies is begonnen.
Relatie en roddels
Die vraag is relevant, omdat de verhouding tussen Van Nimwegen en Bloos niet altijd gelijkwaardig was. In 2011 benoemde Van Nimwegen Bloos tot hoofdofficier van justitie van het functioneel parket. In die tijd was hij, als lid van de landelijke leiding, haar meerdere.
In 2014 stapte Van Nimwegen uit die landelijke leiding. Net als Bloos werd hij hoofdofficier van justitie, alleen dan in Rotterdam. Twee jaar later meldden Van Nimwegen en Bloos bij de toenmalige OM-baas dat ze een relatie hadden. Op dat moment hadden ze een gelijkwaardige functie, en dus was hun relatie niet in strijd met de integriteitsregels van het OM.
Maar niet iedereen geloofde dat. Volgens NRC, dat vorig jaar als eerste over de kwestie publiceerde, zongen er binnen het OM al in 2014 roddels en klachten rond over belangenverstrengeling en vriendendiensten. Want als de relatie al eerder was begonnen, wat betekent dat dan bijvoorbeeld voor de benoeming van Bloos tot hoofdofficier van justitie in 2011?
Dienstauto's en hotelkamers
Marcel Haenen, die de zaak-Van Nimwegen voor NRC al vanaf het begin volgt, beschreef gisteren in het NOS-programma Met het Oog op Morgen hoe Van Nimwegen te werk ging. "Hij maakte allerlei stiekeme afspraakjes. Zo werden de dienstauto's ingeschakeld, zodat hij en Bloos tegelijk konden afspreken in een Van der Valk-hotel." In zo'n hotel is hij ook een keer - bij toeval - betrapt door een observatieteam van de politie, aldus Haenen. "Die kwamen natuurlijk voor iets anders."
Volgens de onderzoekscommissie zijn er "sterke aanwijzingen" dat er al vanaf 2011 een "affectieve relatie" bestond tussen Van Nimwegen en Bloos. Zelf hebben ze geruchten hierover altijd ontkend.
Ook concluderen de onderzoekers dat de overstap van Van Nimwegen van de landelijke leiding naar Rotterdam, in 2014, met zijn heimelijke relatie met Bloos te maken had. Dat ontkende het OM toen in alle toonaarden.
Schadelijk voor OM
En daarmee komen we op een andere belangrijke conclusie van de onderzoekscommissie, namelijk dat er veel onvrede is over de bedrijfscultuur van het OM. Ook is de manier waarop mensen in nieuwe functies worden benoemd niet transparant.
"Dat mensen een relatie hebben is niet schokkend", zegt hoogleraar integriteit Rob van Eijbergen. "Maar dat daar niet op aangesproken wordt en dat er niet doorgepakt wordt, dat vind ik het meest zorgelijke."
Volgens Jan Watse Fokkens, de voorzitter van de onderzoekscommissie, zijn de conclusies erg schadelijk voor het OM. "Het is erg dat bij een organisatie die als taak heeft om mensen de maat te nemen, handelingen plaatsvinden die tegen de integriteitsregels indruisen. Op ernstige wijze."
Daar is Van Eijbergen het helemaal mee eens. Hij adviseert overheden en bedrijven waar integriteitskwesties spelen. Hij noemt het een raar fenomeen als juist dit soort organisaties zich niet houden aan integriteitsregels. "Ik zie dat ook veel bij goede doelen bijvoorbeeld. Maar het feit dat mensen naar buiten toe een integere taak hebben, wil niet zeggen dat het intern ook goed gaat. Kijk maar naar de Nationale Politie. Dat is een van de meest integere politiemachten ter wereld en toch is er intern veel gedoe."
Door het stof
Voorzitter Fokkens vindt het kwalijk dat de top onvoldoende maatregelen heeft genomen toen bleek dat Van Nimwegen en Bloos de integriteitsregels hadden overtreden. OM-baas Gerrit van der Burg erkent dat. Hij ging vanmorgen diep door het stof.
"In de organisatie bestond de indruk dat voor hoge functionarissen andere normen golden", zegt Van der Burg. Volgens hem is er bij het OM onvoldoende ruimte om dit soort pijnlijke zaken te bespreken. Er komt een plan om dat te verbeteren.
"En dat wordt een pittig traject", verwacht Van Eijbergen. "Er wordt vaak gedacht dat het genoeg is om de dader weg te sturen. Maar er moet meer gebeuren. De hele top moet zorgvuldig bekeken worden. Ik hoop dat er ook een soort vervolgonderzoek komt."
Zelf is Van Nimwegen overigens inmiddels geschorst. Hij zal niet terugkeren in zijn functie, maar vecht de schorsing wel aan. Bloos is met buitengewoon verlof, dat is verlengd.
