Onhandig maar plichtsgetrouw: hoe premier May naar de brexit strompelt

• Etienne Verschuren

  redacteur Online

Het zijn kleine overwinningen waar de Britse premier May het in deze brexitweken mee moet doen. Kleine overwinningen, die steevast worden gevolgd door grote nederlagen.

Onder normale omstandigheden was premier May allang afgetreden, concludeerde The Times vorige week. Maar May is premier in de roerigste periode van het Verenigd Koninkrijk sinds de Tweede Wereldoorlog. Ze is het gezicht van de brexit en van de politieke chaos, waarvan ze niet zelden zelf de schuld krijgt. Wie is deze vrouw, die ondanks alle tegenslagen onverstoord aanblijft als premier?

Theresa Mary Brasier (1 oktober 1956, Eastbourne) groeit op als enig kind in een domineesgezin. Van haar vader leert ze naar eigen zeggen "mensen te nemen zoals ze zijn" en "iedereen gelijk te behandelen". Na de middelbare school gaat ze aardrijkskunde studeren aan de Oxford Universiteit. Op haar 25ste overlijdt haar vader na een auto-ongeluk. Haar moeder sterft een jaar later aan multiple sclerose.

Ze gaat werken bij de Bank of England in de Londense City en trouwt met bankier Philip May, die ze tijdens haar studie heeft ontmoet. Na enkele jaren actief te zijn geweest in de lokale politiek, treedt ze in 1997 toe tot het Britse Lagerhuis. Van 1999 tot 2010 is ze lid van het schaduwkabinet. In juli 2002 is ze de eerste vrouwelijke voorzitter van de Conservatieve Partij. Als de Conservatieven in 2010 weer aan de macht komen, wordt May benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken.

'Politiek is geen spelletje'

May is na Margaret Thatcher (1979-1990) de tweede vrouwelijke Britse minister-president ooit als ze op 13 juli 2016 de opgestapte Cameron opvolgt als premier. Ze stapt in op een moeilijk moment: een maand eerder stemden de Britten in een referendum voor uittreding uit de Europese Unie.

Op het moment dat May premier wordt, staat ze bekend als een daadkrachtige ex-minister, die niet met zich laat sollen. Hoewel ze deel uitmaakt van de regering-Cameron, behoort ze niet tot het groepje vertrouwelingen van de premier. In haar leiderschapscampagne zet ze zich nadrukkelijk tegen hen af. "Politiek is geen spelletje", is haar slogan. Een van haar eerste daden als premier is het wegsturen van George Osborne, vertrouweling van Cameron, als minister van Financiën.

Een nieuwe Iron Lady lijkt in aantocht. Een partijgenoot noemt haar in die periode "een verdomd moeilijke vrouw". In 2017 weet ze daar in gesprek met de BBC handig een positieve draai aan te geven. "Een van mijn collega's omschreef me ooit als een moeilijke vrouw, de volgende die dat gaat merken is Jean-Claude Juncker", verwijzend naar de brexit-onderhandelingen met de voorzitter van de Europese Commissie.

Enigma

In een profiel van Channel 4 News uit 2017 wordt May, ook door vrienden, bestempeld als something of an enigma, een ietwat raadselachtige figuur. Ze geeft zelden een inkijkje in haar privésituatie of persoonlijke opvattingen. "De premier heeft een strikte selectie van drie privéonderwerpen die ze bereid is te bespreken", schreef een journalist van de Financial Times eens. "Schoenen, kleding en koken."

Volgens vrienden die ze leerde kennen in haar studententijd zit May echter anders in elkaar dan haar strenge imago doet vermoeden. Zo maakte ze als student haar toehoorders aan het lachen bij de debatvereniging. "Ze was erg grappig", zegt een vriendin over de student Theresa May.

Toch herinneren vrienden zich vooral haar tomeloze ambitie. "Op een dag zei ze bij het ontbijt: ik wil premier worden. Dat was in de herfst van 1974", zegt de vriendin. "Ze wilde dingen veranderen, dat was heel duidelijk. Ze wilde het socialisme terugdringen." Die politieke ambitie zat er al vroeg in: May was al lid van de Conservatieve Partij voordat ze ging studeren.

Plichtsbesef

Waar komt deze ambitie vandaan? En hoe kan het dat de zwaar bekritiseerde premier niet allang het bijltje erbij neer heeft gegooid? "Ze heeft een enorm plichtsbesef", legt NOS-correspondent Suse van Kleef uit. "Dat wordt vaak toegeschreven aan haar opvoeding, als dochter van een dominee."

Hoewel May net als haar voorganger Cameron geen voorstander is van brexit, blijft ze de woorden we will deliver brexit als premier herhalen. "Er is al heel vaak om haar aftreden geroepen, maar ze zegt door te gaan zolang de Conservatieve parlementariërs achter haar blijven staan", zegt Van Kleef. In december overleefde May nog een vertrouwensstemming in haar partij.

Naast haar opvoeding komt ook Mays karakter hierbij van pas. "Ze staat bekend als iemand die nooit opgeeft, dat zie je in het hele brexit-proces. De manier waarop ze overeind blijft is tekenend voor haar: weinig flexibel en zonder open te staan voor inbreng van andere partijen. Ze wil hoe dan ook haar eigen deal erdoorheen drukken."

Toch wordt ze in eigen land bepaald niet gezien als Iron Lady, zoals de daadkrachtige Thatcher. "Bij haar aantreden als premier werd de vergelijking nog wel gemaakt, vanwege haar reputatie als minister van Binnenlandse Zaken en natuurlijk omdat ze vrouw is. Als premier heeft ze echter zoveel verliezen geleden, dat ze nu wordt gezien als een zwakke leider die naar de eindstreep strompelt", zegt Van Kleef.

Ook haar imago draagt niet bij aan het veroveren van de Britse harten. "Ze is een enorm zakelijke premier en heeft geen warme uitstraling. Ze blijft zich in speeches en interviews ook constant herhalen. Spontane ontmoetingen gaan haar niet goed af."

Die onhandigheid komt duidelijk naar voren in een interview met ITV News in 2017. Op de vraag van de interviewer of ze weleens iets ondeugends heeft gedaan, antwoordt May na enig aarzelen: "Ik en mijn vrienden renden vroeger door de tarwevelden. Boeren waren daar niet zo blij mee." Het brave antwoord leidt tot hilariteit onder het Britse publiek.

Haar houterige en koele voorkomen levert May de bijnaam Maybot op. "Ze is geen bevlogen spreker en klinkt alsof ze alles uit haar hoofd heeft geleerd", zegt Van Kleef. "Ze is ook niet ad rem, een eigenschap die in de Britse politiek juist erg wordt gewaardeerd. Tegelijkertijd is ze wel een professional die altijd ongelooflijk goed is voorbereid."

In oktober nam May zichzelf op de hak toen ze dansend op Dancing Queen van ABBA het podium opkwam bij het partijcongres.

Ook is er kritiek op Mays manier van leidinggeven. "Ze heeft een klein groepje vertrouwelingen om zich heen verzameld. Veel besluiten die ze neemt, worden daardoor niet breed gedragen. Zelfs haar kabinet moet vaak afwachten wat er gaat gebeuren", legt Van Kleef uit.

Het is de vraag of dat May volgende week alsnog de kop gaat kosten. "Ze kan de brexitdeal er nog steeds op haar manier doorheen drukken, maar voorlopig lijkt het erop dat haar wijze niet de gewenste meerderheid gaat opleveren."

Toch is het gezien de omstandigheden logisch dat May kritiek krijgt, zegt Van Kleef. "Je kunt deze situatie met geen enkele periode in de Britse geschiedenis vergelijken. Er gebeuren momenteel dingen in de Britse politiek die niemand ooit heeft meegemaakt, dus de kritiek op de leider is logischerwijs ook luider."