'Na opzeggen INF-verdrag door Trump is wapenwedloop terug van weggeweest'

• Wim Kopinga

  redacteur Online

Het INF-wapenverdrag was in 1987 historisch en zorgde voor stabiliteit in Europa. De Sovjet-Unie en Verenigde Staten stopten met de productie van nucleaire middellangeafstandsraketten, maar vrijdag besloot de Amerikaanse president Donald Trump dit verdrag stop te zetten. Critici zijn bang dat we hierdoor terugkeren naar de overheersende dreiging van de jaren 80.

"De echte gevolgen moeten we nog zien", zegt Sico van der Meer, onderzoeker aan Instituut Clingendael op het gebied van niet-conventionele wapens. "Maar dit verdrag was een rem op het type wapens dat ze niet mochten bouwen. Met het opzeggen van dit verdrag hebben beide landen de handen weer vrij. Nu is de wapenwedloop terug van weggeweest."

Historisch

In de jaren 80 bleven de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie raketten bouwen om elkaar te kunnen overtroeven. Europa werd met de plaatsing van honderden nucleaire middellangeafstandsraketten ongevraagd onderdeel van de strijd tussen de wereldmachten.

Met de ondertekening van het INF-verdrag in 1987 gingen de landen akkoord dat dit type raket niet meer gebouwd mocht worden. Bestaande raketten werden vernietigd. Het historische verdrag, dat een einde maakte aan de wapenwedloop van de Koude Oorlog, werd ondertekend door Amerikaans president Ronald Reagan en Sovjet-leider Michail Gorbatsjov.

In overtreding

De huidige president Trump dreigt al sinds oktober met het stopzetten van het verdrag, omdat Rusland zich volgens hem niet aan de regels houdt. Onderwerp van het conflict is een Russische kruisraket waar de Amerikanen in 2017 al melding van maakten. In 2014 had de regering-Obama al geprotesteerd toen deze raket nog in een testfase zat. De Amerikaanse president is er, ondanks waarschuwingen dat het stopzetten van dit verdrag desastreus kan uitpakken, nu klaar mee.

Trump gaf de Russen vrijdag nog één dag bedenktijd. Als er zaterdag geen reactie komt uit Moskou, beëindigt hij het verdrag. De opzegtermijn is vervolgens zes maanden. Binnen die tijd kan er nog naar eventuele oplossingen gezocht worden. Anders komt het INF-verdrag in augustus definitief te vervallen.

Geen politieke wil

Dat is iets dat makkelijk voorkomen had kunnen worden. Binnen het verdrag is namelijk een soort geschillencommissie opgenomen, waar eventuele conflicten uitgepraat kunnen worden. Toch is geen van de partijen daarheen gestapt. "De politieke wil om er samen uit te komen ontbreekt nu", zegt Van der Meer.

Deels komt dat door de huidige Amerikaanse politiek. "President Trumps nationale veiligheidsadviseur John Bolton is tegen alle verdragen die de VS belemmeringen opleggen, want dan vindt hij het een slecht verdrag. Bovendien heeft ook Trump zelf een hekel aan verdragen en bilaterale afspraken. Daar trekt hij het liefst de stekker uit." Trump zei vandaag nog dat hij "met iedereen in een mooie, grote kamer" tot een "veel beter verdrag" wil komen.

Toch heeft het beëindigen van dit verdrag ook met een andere ontwikkeling te maken. In 1987 waren de VS en Sovjet-Unie grootmachten die het militair voor het zeggen hadden, maar inmiddels kunnen ook andere landen, als China en India, de raketten produceren waar voor hen een verbod op ligt.

Vrijheid

"Deze belemmering voelt daarom oud. Beide partijen willen weer meer vrijheid hebben." Maar volgens Van der Meer komt die vrijheid met een risico. Hij is bang dat we met het opheffen van het verdrag in eenzelfde situatie komen als in de jaren 80. "Vooral Europa heeft last van het omvallen van het INF-verdrag, omdat het binnen dit verdrag precies om raketten gaat die de reikwijdte hebben om Europa te bereiken."

Voor Europa en het militaire bondgenootschap NAVO is dit dus "vervelend nieuws", zegt de wapenexpert. "Binnen de EU en de NAVO zou dit ook voor onrust en verdeeldheid kunnen zorgen. Dat is voor de Russen fantastisch."