Een broodje van 1 miljoen bolivar: hoe komt Venezuela af van hyperinflatie?
Waardeloos geld, geen voedsel en geen uitweg. Gigantische inflatie, de hoogste ter wereld, verlamt Venezuela. Venezolanen zitten gevangen in hun eigen land, zeker nu buurland Brazilië vandaag de grens voor hen sluit.
En de vooruitzichten zijn nog slechter. Geld dat inwoners begin van dit jaar verdienden, zal eind december nog maar één miljoenste daarvan waard zijn, voorspelt het Internationaal Monetair Fonds. Is de economie van Venezuela nog te redden?
Alleen als president Maduro zijn ego opzij zet, stelt Edin Mujagic, die zelf als kind de hyperinflatie in Joegoslavië meemaakte en nu hoofdeconoom is bij vermogensbeheerder OHV. Maar dat zal een pijnlijk proces zijn. "Je vraagt een politiek leider om openlijk toe te geven: ik heb gefaald."
Wat is er aan de hand?
In 2014 stortte de economie van Venezuela in. Volgens Maduro als gevolg van een "economische oorlog" door zijn politieke tegenstanders. Maar velen zien het economisch wanbeleid door de overheid en de crash van de olieprijzen als oorzaak. Het land heeft de grootste olievoorraad ter wereld in de grond zitten en is daar sterk van afhankelijk. Toen de olieprijs kelderde, ontstond er een groot begrotingstekort en trok dat Venezuela de afgrond in.
Maduro is sindsdien niet in staat geweest de gevolgen te beteugelen. In een poging de economie draaiende te houden, heeft hij veel extra geld in omloop gebracht. De waarde van de Venezolaanse munt, de bolivar, zakte alsmaar verder weg. Prijzen stijgen razendsnel. Dat maakt het dagelijkse leven in het land nagenoeg onmogelijk. Een gemiddelde lunch kost inmiddels een paar miljoen bolivar, terwijl kassa's het aantal nullen niet meer aankunnen.
Hyperinflatie is geen nieuw fenomeen; onder meer Duitsland en Zimbabwe hebben er ervaring mee. Duitsland stak zich in de Eerste Wereldoorlog diep in de schulden om de oorlog te kunnen betalen en later om rentes en herstelbetalingen af te lossen. Dat ging helemaal mis: de Duitse mark en daarmee de economie stortten in. Op het dieptepunt in 1923 werd de munt in een maand 3.25 miljoen procent minder waard.
De gevolgen reikten verder dan de economie. De crisis wordt vaak gezien als voedingsbodem voor de opkomst van de nazi's in Duitsland.
Begin deze eeuw trof de hyperinflatie Zimbabwe. Door wanbeleid van ex-president Mugabe holden de economie en de munt achteruit. In september 2008 tikte de inflatie in het land bijna de 500 miljard procent aan. Het jaar erna werden er briefjes van 100 biljoen (100.000.000.000.000) dollar gedrukt. Ze waren 20 euro waard.
Op het moment dat je de geldpersen weggooit, dan komt er geen zuurstof meer bij het vuurtje dat inflatie aanwakkert.
Zulke hyperinflatie is verschrikkelijk voor burgers, weet Edin Mujagic, hoofdeconoom bij vermogensbeheerder OHV. Hij maakte het zelf mee in de jaren negentig in Joegoslavië.
"Ik was 15, oud genoeg om te zien hoe mijn vader en moeder een keer in de week 's ochtends contant hun loon kregen en daarmee in de pauze snel melk kochten. Omdat ze wisten dat het aan de eind van de dag niets meer waard was."
De gevolgen zijn groot, niet alleen economisch. "Je hele maatschappij is ontregeld. Als je niets te eten hebt, als je je kinderen niet te eten kunt geven, dan ga je dingen doen die je onder normale omstandigheden niet zou doen. Dan ga je stelen."
Zijn er oplossingen?
Net zoals Europese landen als Griekenland zou Venezuela bij het IMF aan kunnen kloppen voor hulp. Maar aan noodleningen zijn altijd strenge voorwaarden verbonden, en dat zal ook zo zijn voor president Maduro.
Dat zullen drie voorwaarden zijn, zegt Mujagic. "De geschiedenis leert dat elk land dat met zulke hyperinflatie te maken heeft gehad dit maar op één manier kon oplossen: in drie stappen."
- Stap 1: de geldpersen stopzetten. "De prijzen stijgen alleen maar als de hoeveelheid geld die in omloop is in een land meestijgt. Op het moment dat je die geldpersen weggooit, dan komt er geen zuurstof meer bij het vuurtje dat inflatie aanwakkert. Dan dooft dat uit."
- Stap 2: een nieuwe munteenheid invoeren. Dat gebeurde in Duitsland en ook in Joegoslavië. De ouders van Mujagic verzamelden al hun contant geld in tassen en gingen net als iedereen in de rij staan voor de bank. Daar konden ze de briefjes inwisselen voor nieuwe briefjes: de nieuwe Joegoslavische dinar. Alleen het woord 'nieuw' ervoor, het lijkt een betekenisloze aanpassingen. Maar het is heel belangrijk, zegt Mujagic: "Economie is voor de helft psychologie. De oude munteenheid heeft een slecht imago, mensen hebben er geen vertrouwen meer in."
- Stap 3: de waarde van de nieuwe munt aan een bestaande, stabiele munt koppelen. Zoals de dollar. Dat zorgt ervoor dat mensen weten dat het geld dat ze hebben, de volgende dag nog evenveel waard is. "Daarmee zeg je als overheid eigenlijk: we besteden ons beleid uit aan een land dat het wel kan."
Maduro heeft al plannen
Het lijkt erop dat Maduro misschien wel stappen in die richting wil zetten. Vorige maand kondigde Maduro aan nieuwe biljetten in omloop te willen brengen om daarmee vijf nullen van de munteenheid te kunnen schrappen.
"Dat is in feite al een nieuwe munteenheid", aldus Mujagic. "Dat lijkt misschien voor de show, maar psychologisch is het effect heel sterk. Als je een bankbiljet hebt waar een heleboel nullen op staan, dan heb je meteen het idee dat het niets waard is. Want er staan niet voor niets zoveel nullen op."
Vorige week kondigde de president aan dat hij de Deviezenwet wil aanpassen of afschaffen. Die beperkt de mate waarin Venezolanen bolivars voor dollars kunnen wisselen, en bepaalt kunstmatig tegen welke koers.
"Velen zagen die wisselkoersbeperkingen als een van de grote problemen van de economie", zegt NOS-correspondent Marc Bessems. "Daar lijkt nu verandering in te komen. Maar het is de vraag wat er voor in de plaats komt."
Het volledig vrijgeven van het wisselen naar dollars tegen een vaste waarde zou in feite een soort invoering van de dollar, een koppeling van de bolivar aan de dollar betekenen. "Delen van de oppositie pleiten daar al langer voor", aldus Bessems.
Ook daar draait het weer om vertrouwen, legt Mujagic uit. "Als je zegt: als je geen vertrouwen hebt in onze munt, dan staat het je vrij om ze om te ruilen in Amerikaanse dollars. Dan zullen mensen dat in eerste instantie massaal doen. Maar als ze op den duur zien dat hun eigen munt evenveel waard blijft, dan zullen ze uiteindelijk zien: het geld dat ik heb is morgen evenveel waard, wisselen hoeft niet meer."
'Heel erg pijnlijk'
Afgaand op wat Maduro heeft aangekondigd, lijken het stappen in de goede richting, denkt Mujagic. Maar het zijn vooralsnog de maatregelen die hem zelf het minst zullen raken. Een belangrijke maatregel ontbreekt dan nog: "Hij zal uiteindelijk die geldpers uit moeten zetten."
En juist die stap is ontzettend pijnlijk. "Je vraagt een politiek leider om openlijk toe te geven: ik heb gefaald. En het betekent dat hij zijn bankpas in moet leveren. De overheid kan dan geen extra geld meer uitgeven."
Alles is mogelijk in Venezuela, denkt Bessems. "Het leek er net op dat Maduro grote veranderingen zou gaan doorvoeren, toen zondag de beweerde aanslag kwam. Maar de regering heeft wel vaker met grote woorden van alles aangekondigd dat vervolgens maar niet van de grond komt of werkt."
Eigenlijk is er dus nog een vierde stap nodig, vindt Mujagic. "De leiders die de inflatie zover hebben laten komen, die moeten ook weg. Maar voor iemand die zich gedraagt als een dictator is dat natuurlijk een hele lastige stap."
