Hiv/aids: wetenschap zet vol in op preventie
In Amsterdam is de grote tweejaarlijkse aidsconferentie aan de gang. In het onderzoek naar hiv/aids staat preventie voorlopig voorop, want genezing is nog ver weg. De belangrijkste vragen zijn vooralsnog: "Hoe wordt voorkomen dat mensen het virus oplopen?" en "Hoe kunnen ze tijdig toegang krijgen tot methoden van preventie die bewezen effectief zijn?".
Daarbij spelen niet alleen de kwaliteit en de organisatie van de gezondheidszorg in allerlei landen een grote rol, maar ook politieke en maatschappelijke factoren. Zo is er het taboe op homoseksualiteit en de criminalisering ervan, net als de repressieve aanpak van drugsgebruik, in Rusland en de landen van de voormalige Sovjet-Unie en in Oost-Europa. Veelzeggend is dat het aantal hiv-besmettingen en aids-doden in de hele wereld daalt, maar in die landen juist omhoog gaat.
Een echt geneesmiddel voor hiv/aids vereist nog vele jaren van onderzoek. Een hiv-infectie is inmiddels prima te behandelen met hiv-remmers. Die in 1996 beschikbaar gekomen middelen zijn steeds eenvoudiger geworden in het gebruik en hebben veel minder bijwerkingen dan vroeger. Maar beter dan het levenslang behandelen van mensen met hiv met deze medicijnen, is voorkomen dat ze het virus krijgen.
Op de internationale conferentie AIDS 2018 in Amsterdam wordt daarom veel aandacht besteed aan onderzoek dat gericht is op betere preventiemethoden. Het best denkbare op het gebied van preventie zou ongetwijfeld een vaccin tegen hiv zijn. Maar de ontwikkeling van een vaccin is tegelijk ook het moeilijkste en ondanks aanvankelijk hoopgevende resultaten tot nu toe altijd mislukt.
Op dit moment zijn twee vaccins in ontwikkeling. Van beide is de ontwikkeling verder gevorderd dan ooit tevoren. Van het ene vaccin, waarover de NOS recent berichtte naar aanleiding van een grote publicatie in het gezaghebbende medische tijdschrift The Lancet, zijn vandaag nieuwe, aanvullende onderzoeksresultaten gepubliceerd.
Zuid-Afrika
In de publicatie in The Lancet werd uitgelegd dat gezonde proefpersonen 52 weken na toediening van het vaccin nog een sterke afweerreactie te zien geven. Volgens onderzoeker Frank Tomaka van farmaceut Janssen, de medicijnfabrikant die het vaccin ontwikkelt, is ook na 96 weken nog een sterke reactie van het eigen afweersysteem van de proefpersonen te zien.
In een nu lopende studie in Zuid-Afrika moet de komende tijd worden aangetoond of die reactie op het vaccin van het eigen afweersysteem ook voldoende is om mensen te beschermen tegen een besmetting met hiv.
Dat voor Zuid-Afrika wordt gekozen is niet gek. In het land worden vooral jonge vrouwen tussen de 15 en 24 hard getroffen door hiv/aids. In heel Afrika beslaat deze groep een derde van alle nieuwe gevallen, in Zuid-Afrika ligt dat getal nog hoger. Armoede is hiervoor een belangrijke verklaring: jonge vrouwen hebben seks met oudere mannen in ruil voor bijvoorbeeld eten.
PrEP-injectie
Op dit moment loopt in Zuid-Afrika al een andere studie, niet met een vaccin, maar met een preventief werkend medicijn. PrEP, Pre Exposure Profylaxis, is het preventief geven van een pil die mensen beschermt tegen het oplopen van hiv.
Jonge vrouwen die meededen aan deze studie slikten in eerste instantie pillen, maar gaven gedurende de studie aan liever een langer werkende injectie te willen. De vrouwen hadden vaak moeite om dagelijks hun medicatie te nemen. En juist dat is cruciaal. Als vrouwen dagelijks een pil slikken, hebben ze bijna honderd procent bescherming. Doen ze dat niet, dan blijft van die bescherming vrijwel niets meer over.
De meer dan 500 vrouwen die deelnemen aan het onderzoek krijgen nu eens in de vier weken een injectie die voor voldoende bescherming zorgt gedurende hele periode. De studie wordt nu onder een grotere groep vrouwen vervolgd om te kijken of de injecties ook acht of twaalf weken bescherming kunnen bieden.
Europese studie
In een andere studie, in Europa, is ook gekeken naar preventieve behandeling. Een onderzoek onder bijna duizend homoseksuele stellen in veertien Europese landen, van wie één partner hiv heeft en op de juiste wijze wordt behandeld met hiv-remmers, laat zien dat er geen overdracht van het virus plaatsvindt tijdens seks zonder condooms.
Voor heteroseksueel contact was dat al duidelijk, maar voor seksueel contact tussen homoseksuelen was het bewijs hiervoor minder stevig. Dat is nu veranderd dankzij een grote studie van het University College in Londen. Bij de meer dan 75.000 seksuele contacten zonder condoom tussen de deelnemende stellen, is geen enkele hiv-besmetting opgetreden.
Op bestelling
De laatste veelbelovende studie is PrEP op bestelling. Die is gedaan onder ruim 1400 mannen van wie bijna de helft dagelijks het preventieve medicijn slikte en ruim de helft deed dat alleen als het nodig was. Dat laatste bleek een effectieve manier om mannen die onveilige seks hebben met andere mannen te beschermen tegen hiv. Met PrEP op bestelling hoeven mannen dus niet dagelijks een pil te slikken, maar alleen voor en na het hebben van seks.
Ook in Nederland loopt een experiment met preventieve hiv-remmers op aandringen van de Gezondheidsraad en het Aidsfonds.