Evacuatie van bekritiseerde Witte Helmen lijkt 'blijk van waardering'

• Tomas Riemens

  redacteur Online

"Een uitzonderlijk humanitair gebaar", noemde het Israëlische leger de evacuatie van honderden Syrische hulpverleners afgelopen nacht. De vrijwilligers van reddingsorganisatie de Witte Helmen zijn uit belegerd gebied in Zuid-Syrië gehaald.

De reddingswerkers waren de afgelopen jaren vaker in het nieuws vanwege hun inspanningen voor oorlogsslachtoffers. Waarom uitgerekend zij nu met een militaire operatie uit oorlogsgebied zijn weggehaald, is niet bekendgemaakt.

"Maar het lijkt toch een soort blijk van waardering", zegt correspondent Marcel van der Steen. "Na jarenlang mensen te hebben geholpen, worden ze nu zelf geholpen."

Eerste hulp bij luchtaanval

De hulpverleners zijn lid van de Syria Civil Defence. Deze hulporganisatie bestaat uit bijna 4000 vrijwilligers. Zij worden de Witte Helmen genoemd vanwege hun kenmerkende helmen. De reddingswerkers voeren hulpacties uit in gebieden in Syrië die in handen zijn van de oppositie tegen het regime van president Assad.

"De hulpverleners waren eerst door het hele land actief, bijvoorbeeld in plaatsen als Aleppo en Homs", vertelt Van der Steen. In oppositiegebieden verleenden ze eerste hulp bij luchtaanvallen van het Syrische regeringsleger en zijn bondgenoten. Met de camera's op hun helmen filmen ze wat ze dagelijks zien in oorlogsgebied.

Met het beeldmateriaal wonnen ze vorig jaar een Oscar in de categorie 'beste korte documentaire'. De organisatie werd daarnaast genomineerd voor een Nobelprijs voor de Vrede. Die kregen ze overigens niet: de prijs ging uiteindelijk naar de Internationale Campagne voor Afschaffing van Nucleaire Wapens.

Naast al deze positieve publiciteit, klonk echter ook kritiek op de Syria Civil Defence. Volgens critici schetsen de vrijwilligers een eenzijdig beeld van het conflict in Syrië. Sommige reddingswerkers zouden bovendien banden hebben met extremistische partijen.

Negatieve publiciteit

Wat waar is van deze kritiek, valt moeilijk te controleren, zegt correspondent Van der Steen. "Duidelijk is dat de groep alleen werkte in gebieden die in handen waren van de rebellen. De organisatie is gelieerd aan de oppositie. Daar zitten gematigde en extremistische clubs bij. Of de hulpverleners banden hadden met extremisten is dus niet te zeggen."

Wat wel zeker is, is dat de reddingswerkers heel veel oorlogsslachtoffers hebben geholpen. Op hun Twitteraccount zeggen de Witte Helmen dat ze ruim 104.000 levens hebben gered. Hun inspanningen zijn door de kritiek wat naar de achtergrond verdreven. "En dat is precies wat het regime van Assad en Rusland proberen te bereiken", zegt Van der Steen.

Het Kremlin en de regering in Damascus beschuldigden de hulpverleners ervan dat ze hielpen bij het in scène zetten van de gifgasaanval op Douma, een stad die in handen was van rebellen. Het Westen zegt dat het Syrische regime en zijn bondgenoot Rusland deze aanval hebben uitgevoerd. De Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW) heeft mogelijk bewijs gevonden dat bij de aanvallen chloorgas is gebruikt, maar zei eerder deze maand dat het nog te vroeg is om conclusies te trekken.

Verder gaan op sociale media bewerkte plaatjes rond die de authenticiteit van de reddingsacties van de Witte Helmen in twijfel trekken.

De Syrische regering voert via de media een strijd tegen de hulporganisatie, maar de Witte Helmen waren niet specifiek doelwit van het regeringsleger. De vrijwilligers zaten net als andere burgers en rebellen klem in belegerd gebied in de provincie Quneitra, in het zuidwesten van Syrië.

De regio grenst in het zuiden aan Jordanië en in het westen aan de door Israël geannexeerde Golanhoogte. Het gebied werd de afgelopen maand bestookt door het leger van president Assad, dat steeds meer stukken land onder controle kreeg.

Vanwege het optrekkende regeringsleger werden de afgelopen weken al grote groepen Syriërs verplaatst naar de noordwestelijke provincie Idlib, een van de weinig regio's die nog volledig in handen is van de oppositie. In dat gebied zijn ook Witte Helmen actief, blijkt uit beelden op het Twitteraccount van de organisatie.

Voordat zij die reis maakten, schoot het Israëlische leger te hulp op verzoek van de Verenigde Staten en enkele Europese landen. Via de Golanhoogte werden honderden hulpverleners naar Jordanië gebracht, waar ze in een afgesloten gebied zijn opgevangen.

Nederlandse betrokkenheid

De komende maanden worden de hulpverleners ondergebracht in onder meer Canada, Groot-Brittannië en Duitsland. Canada heeft al gezegd dat er maximaal 250 Syriërs welkom zijn. Mogelijk worden ook in Nederland reddingswerkers opgevangen. De Nederlandse regering zou ook hebben geholpen bij het opstellen van het evacuatieplan voor de Witte Helmen.

Hoe voor hen verblijfsvergunningen en andere papieren worden geregeld, is nog niet duidelijk. Mogelijk worden ze de komende maanden in Jordanië uitgebreid gescreend om bijvoorbeeld te kijken of ze niet zijn geradicaliseerd, zegt correspondent Van der Steen.