Vier jaar na de MH17-ramp, hoe staat het met het onderzoek?

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

Vandaag wordt herdacht dat vier jaar geleden 298 mensen hun leven verloren toen vlucht MH17, waarmee zij op weg waren naar Kuala Lumpur, boven Oost-Oekraïne uit de lucht werd geschoten. Onder hen waren 196 Nederlanders. Nabestaanden komen vanmiddag bijeen in het speciaal aangelegde herdenkingsbos bij Vijfhuizen, vlakbij Schiphol, om stil te staan bij hun verlies.

Ondertussen loopt het onderzoek naar de ramp nog volop. Er is al veel bekend over de toedracht van de ramp, maar veel ook nog niet. Hoe staat het ervoor?

Wat weten we nu zeker over de ramp?

De Boeing 777 van Malaysia Airlines werd op 17 juli 2014 neergehaald door een Buk-raket die is gelanceerd vanaf een landbouwveldje bij het dorpje Pervomasjk, dat ligt in gebied in handen van Russisch-gezinde separatisten. De Buk-installatie is afkomstig van de 53e brigade van het Russische leger in Koersk. De raket is vanuit Rusland het oorlogsgebied in Oost-Oekraïne binnengebracht, heeft op een dieplader een route afgelegd van Donetsk naar het dorp Snizjne en is daarna op eigen kracht naar de lanceerplek gereden.

De raket bereikte in luttele seconden het vliegtuig en ontplofte ter hoogte van de cockpit. Een regen van metaaldeeltjes doorboorde het toestel dat in een aantal stukken uiteen viel en neerstortte. De Buk-installatie is de volgende dag teruggebracht naar Rusland.

Het Joint Investigation Team dat de ramp onderzoekt, kwam in mei met een rapport over de herkomst van de Buk-raket. Deze animatie vat de conclusies samen:

Hoe staat het met de rol van Rusland?

Dat is een probleem. De Russen ontkennen vanaf het begin elke betrokkenheid bij de ramp. Ze vinden dat het bewijs van het Joint Investigation Team (JIT) is gebaseerd op gemanipuleerde beelden van sociale media. In het JIT werken tientallen rechercheurs en officieren van justitie uit vijf betrokken landen samen: Nederland, België, Oekraïne, Australië en Maleisië.

Volgens Moskou is destijds geen enkele raketinstallatie naar Oekraïne gebracht. Aan de andere kant klagen ze juist dat ze niet worden betrokken bij het onderzoek. De afgelopen jaren hebben ze de ene theorie na de andere geopperd, die gemeenschappelijk hebben dat Rusland er niets mee te maken heeft.

Hoe denken andere landen erover?

Nederland en de andere landen van het JIT krijgen steun van veel andere landen. Zondag nog heeft de G7 - de groep van zeven grote industrielanden - Rusland opgeroepen om opheldering te geven over de MH17. President Trump verzekerde premier Rutte bij diens bezoek aan het Witte Huis ook dat de VS achter Nederland staat in het MH17-dossier. Eerder sprak ook de EU haar steun uit. Premier Rutte en minister Blok van Buitenlandse Zaken kaarten de kwestie overal onvermoeibaar aan. Alleen in Rusland krijgen ze geen voet aan de grond.

En is er al zicht op een proces?

Het korte antwoord is nee. Want er zijn nog geen verdachten aangemerkt en de kans op een succesvol strafproces wordt op dit moment klein geacht.

Toch worden er volop voorbereidingen getroffen. De JIT-landen hebben afgesproken dat het MH17-proces gehouden wordt in Nederland bij de rechtbank Den Haag. Die zal dan overigens uitwijken naar het Justitieel Complex Schiphol, omdat dat geschikter is voor een groot internationaal proces.

Verder is met Oekraïne afgesproken dat verdachten verhoord kunnen worden via een videoverbinding. Eventuele veroordeelden kunnen in Oekraïne hun straf uitzitten.

Maar het grote probleem is dus Rusland. Dat zal nooit ingezetenen uitleveren. Het JIT kent de namen van militairen die betrokken zouden zijn, maar die worden pas bekend gemaakt als het onderzoek is afgerond.

En wat vinden de nabestaanden?

Die laten regelmatig van zich horen via de Stichting Vliegramp MH17 en door middel van incidentele acties. Zo werden in juni nog 298 stoeltjes geplaatst bij de Russische ambassade in Den Haag, uit protest tegen het Russische zwijgen.

De Stichting overlegt regelmatig met premier Rutte en de meest betrokken ministers over de voortgang van het onderzoek. De meeste nabestaanden hopen dat de schuldigen ooit voor de rechter worden gebracht, maar ze begrijpen dat daar op dit moment nog geen zicht op is.

Vanmiddag herdenken ze de ramp. De namen van alle 298 worden voorgelezen door familie en vrienden te midden van de bomen die voor alle slachtoffers zijn geplant. Sprekers zijn onder andere burgemeester Onno Hoes van Haarlemmermeer, pastoor Jules Dresme uit Hilversum en Piet Ploeg, voorzitter van de Stichting Vliegramp MH17.

Na afloop van het programma legt Rutte als eerste bloemen bij het gedenkteken. Nabestaanden volgen daarna in het defilé en leggen hun bloemen bij het gedenkteken. Rond het tijdstip van de ramp wordt een minuut stilte gehouden.