Na jaren vonnis tegen enige levende lid van moordende, neonazistische NSU
Na vijf jaar, meer dan 430 procesdagen en tal van onthullingen over het falen van de Duitse opsporingsdiensten valt in München het oordeel in het NSU-proces. Beate Zschäpe, het enige nog levende lid van de harde kern van deze neonazistische terreurgroep, dreigt levenslang achter de tralies te verdwijnen.
De Duitse wordt medeverantwoordelijk gehouden voor zeker tien moorden, vijftien overvallen en twee bomaanslagen. Samen met Uwe Mundlos en Uwe Böhnhardt heeft de inmiddels 43-jarige Zschäpe het daarbij vooral op Turkse-Duitse middenstanders voorzien.
Zo brengen ze tussen 2000 en 2006 een afgewezen Koerdische asielzoeker uit Turkije om, die net een dönerkraam heeft geopend. En vermoorden ze een kleermaker die uit hetzelfde land afkomstig is. De drie neonazi's, die zich de Nationaalsocialistische Ondergrondse noemden, worden er ook van verdacht een Duitse politieagente te hebben doodgeschoten in 2007.
Oud-correspondent Jeroen Wollaars sprak vlak voor hij terugging naar Nederland met een van de nabestaanden, de zoon van het eerste slachtoffer: een Turkse bloemenhandelaar die voor zijn bloemenstal werd doodgeschoten.
De Duitse opsporingsdiensten maken veel fouten in het onderzoek naar de moorden. Rechercheurs zoeken tevergeefs in de Turks-Duitse hoek naar de daders: zijn het echt geen drugsafrekeningen? Of uit de hand gelopen familievetes?
De 'dönermoorden'; zo worden de afrekeningen aanvankelijk neerbuigend omschreven. Met geweld uit extreemrechtse hoek lijken politie en justitie geen rekening te willen houden.
De waarheid komt pas eind 2011 aan het licht, wanneer de terreurcel zichzelf ontmaskert. In de Oost-Duitse plaats Zwickau vliegt een woning in brand, die na onderzoek de verblijfplaats van de drie neonazi's blijkt te zijn geweest.
De twee Uwes hebben zich eerder die dag van het leven beroofd, nadat de politie ze op de hielen had gezeten vanwege een bankoverval. Zschäpe steekt vervolgens de woning in brand waar ze met de mannen samenwoonde, vermoedelijk om sporen te wissen.
Dat mislukt. In het huis wordt een verbijsterende vondst gedaan: dvd's met gruwelijke beelden van de slachtoffers. Op de beelden tonen de neonazi's hun trots over de tot dan toe onopgeloste moorden.
Vier dagen later geeft Zschäpe zichzelf aan bij de politie. "Ik ben degene die jullie zoeken", zegt het nog enig overgebleven lid van de terreurcel tegen de politie.
Schaamte
Duitsland schaamt zich voor de serie moorden en de blunders bij de opsporingsdiensten. Op 23 februari 2012 is een landelijke minuut stilte en bij de herdenking gaat bondskanselier Merkel door het stof. "Enkele familieleden van de slachtoffers waren jaren ten onrechte zelf verdachte", zegt ze. "Daarvoor vraag ik u om vergeving."
Samen met nog vier andere verdachten die de groep zou hebben geholpen, staat Beate Zschäpe vanaf 2013 terecht. De zaak, een van de grootste in de naoorlogse Duitse geschiedenis, sleept zich jaren voort. Onder meer omdat Zschäpe bijna niet praat.
Slechts een paar keer doorbreekt ze haar zwijgen. In 2015 en tijdens haar slotwoord. Ze zegt pas achteraf van de moorden te hebben geweten. Het enige wat ze wel bekent, is dat ze het huis in brand heeft gestoken. Het rechts-extremisme heeft ze inmiddels afgezworen, zegt Zschäpe. Ze schildert zichzelf af als een meeloper die onder de invloed van de twee handelde.
Het Duitse OM gelooft dat niet. Die karakteriseert haar als een "ijskoude vrouw voor wie een mensenleven geen waarde heeft" en eist levenslang.
Nabestaanden houden ondertussen hun hart vast of dat ook echt het oordeel wordt. Zij blijven met veel vragen zitten. Want waarom moest juist hun man, vader of broer dood? Ze zullen het waarschijnlijk nooit weten.
