'Over twintig jaar hebben we een rookvrije samenleving'

• Carmen Dorlo

  redacteur Online

Je kan het je eigenlijk niet meer voorstellen, reclames voor sigaretten zoals de foto hierboven uit 1969. In zo'n vijftig jaar tijd is er veel veranderd in Nederland. Het anti-rookbeleid heeft steeds meer vorm gekregen, met grote campagnes en maatregelen. Het zijn allemaal stappen richting een rookvrije generatie, die er volgens hoogleraar Marc Willemsen over twintig jaar zal zijn. Hij werkt als bijzonder hoogleraar Tabaksontmoediging aan de Universiteit van Maastricht en is daarnaast wetenschappelijk directeur van het Trimbos-instituut.

"Over twee decennia zullen kinderen niet meer geconfronteerd worden met sigaretten. We hebben dan een rookvrije samenleving, denk ik", zegt Willemsen. "Maar roken gaat nooit helemaal weg. Er zal altijd een kleine groep zijn die blijft roken. Maar dat is dan wel heel marginaal."

De weg naar een rookvrije samenleving is nog lang, maar zoals de advertentie uit 1969 nu al niet meer voor te stellen is, is over tien jaar de rookruimte misschien wel een vreemd tafereel. Zo is er vandaag een nieuwe campagnevideo gepubliceerd waarin artsen rokers confronteren met gezondheidseffecten van roken. En heeft de Lidl gisteren aangekondigd sigaretten over vier jaar uit de schappen te halen.

De grote anti-rookmaatregelen werden geïntroduceerd vanaf 1996:

1996 - Tabaksontmoedigingsbeleid Borst

In 1996 behandelde minister Els Borst haar nota van het tabaksontmoedigingsbeleid in de Tweede Kamer. Er stonden stappen in om de Tabakswet te versterken en het was het laatste document dat door twee ministeries (Volksgezondheid en Economische Zaken) werd gerealiseerd.

Dat betekende dat de overheid steeds terughoudender werd naar de tabaksindustrie en het lobbyen vanuit die industrie moeilijker werd.

2002 - nieuwe wet

In 2002 ging de gewijzigde Tabakswet in. Er werd een rookverbod op de werkplek ingevoerd, een volledig reclameverbod en de leeftijdsgrens werd gesteld op 16 jaar. "Dat creëerde een enorme verandering in de samenleving. Roken werd opeens minder geaccepteerd. De sociale normen veranderden en de dalende lijn van rokers werd ingezet", legt Willemsen uit.

2005 - Nederland ratificeert wereldwijde Tabaksverdrag

Het FCTC-verdrag, ook wel wereldwijde Tabaksverdrag genoemd, werd geratificeerd. De maatregelen, die door dat verdrag moesten worden ingevoerd, zorgden voor grote verschillen. Daardoor werd er veel meer geïnvesteerd in campagnes tegen roken, werden de accijnzen op sigaretten hoger en mocht de tabaksindustrie geen invloed meer hebben op de ontwikkeling van beleid. "De industrie zat niet meer openlijk aan tafel, maar de lobbyindustrie bleef sterk."

2011 - Stoppen met roken wordt vergoed door zorgverzekeraar

Een grote stap in het anti-rookbeleid werd gezet in 2011. Toen werd hulp bij het stoppen met roken toegevoegd aan het basispakket van de zorgverzekering. Voor die tijd moest je zelf betalen voor de hulpmiddelen.

2014 - 2016: Rookverbod, leeftijd en foto's op pakjes

In de jaren 2014 tot en met 2016 werden veel maatregelen doorgevoerd. Er kwamen nieuwe, heftige foto's op sigarettenpakjes, de leeftijdsgrens werd van 16 naar 18 verhoogd en het rookverbod werd ook in de horeca ingesteld. Er verschenen rookruimtes in horecagelegenheden, op andere plekken in de kroeg mocht niet meer gerookt worden.

"Zo ging het steeds een stapje verder. Alleen maakte de typische Nederlandse raamwetgeving dingen wel moeilijker. Er waren allemaal uitzonderingen op de regel", zegt Willemsen.

2018: Supermarkten en drogisterijen stoppen met verkoop sigaretten

Lidl gaf gisteren aan over vier jaar de sigaretten uit de schappen te halen. "Het is echt een historische stap, het is de eerste grote supermarktketen die hiermee stopt. Het is een stap naar een situatie dat je tabak alleen nog maar koopt in speciaalzaken", zegt Willemsen. "Nu moeten andere supermarktketens nadenken: moeten wij dit ook gaan doen?"

Als je ze zo op een rijtje ziet, lijken dit best een hoop maatregelen. Toch zijn we als Nederland niet het beste jongetje uit de klas. "We doen het niet zo heel slecht, maar behoren absoluut niet tot de toppers. Kijk naar landen als Frankrijk, Engeland of Australië: die zijn veel beter bezig."

In Nederland is een enorme verbeterslag te maken als we investeren in drie dingen, zegt Willemsen. "Hogere accijnzen, betere campagnes en meer ondersteuning bij het stoppen. Onze sigaretten zijn relatief goedkoop, de accijnzen kunnen hoger. Ook investeren we in vergelijking met vroeger veel minder in campagnes. Het is heel goed dat hulp bij stoppen met roken vergoed wordt door de zorgverzekeraar, maar dit moet beter aansluiten bij het natuurlijk proces. Nu wachten mensen eerst af of ze hun eigen risico wel op krijgen."

De effecten van de campagne in 2002 waren veel groter dan de effecten van maatregelen nu. "In 2002 zag je een flinke daling van het aantal rokers. Door de combinatie van een goede campagne, een hogere accijns op sigaretten en een rookverbod op de werkplek werd een spectaculair effect veroorzaakt." Het aantal rokers daalde met 5 procent in drie jaar tijd, zegt Willemsen. Daarna werd dat nooit meer zo gehaald.

Dat komt omdat Nederland heel individualistisch, maar ook een soort corporatistisch is, zegt Willemsen. "We willen liever samen eruit komen dan dat we regels invoeren. De overheid wil niet te hard zijn. Dat speelt bijvoorbeeld een rol bij het rookverbod in de horeca. Dat blijft maar doorslepen."

In 2020 gaan er weer nieuwe maatregelen in. Dan worden de sigaretten uit het zicht gehaald. Ook de sigarettenautomaten dus, zegt Willemsen. "Dat is wel echt een groot ding." Ook de sigaretten met smaakjes worden verboden. "En dat zal echt effect gaan hebben op de jongeren."

De staatssecretaris maakte vandaag, op Wereld Niet Roken Dag, bekend dat hij ook toe wil naar een rookverbod op terrassen.

Uiteindelijk zullen er steeds meer maatregelen worden ingevoerd om die rookvrije generatie te creëren. Willemsen: "We gaan steeds een stapje verder. Ik ben benieuwd naar 2040."