'Niemand dacht dat chloor ooit nog gebruikt zou worden als wapen'

• Mitchell van de Klundert

  redacteur Online

Bij de vermoedelijke gifgasaanval van zaterdag op de Syrische stad Douma is mogelijk chloorgas ingezet. Dat zeggen twee experts van chemische wapens tegen de NOS. Ook activisten en medische organisaties ter plekke hebben dat vermoeden uitgesproken.

"Ik moet afgaan op wat ik hoor en lees. De vermoedens zijn dat er twee stoffen zijn gebruikt, een daarvan is mogelijk chloor", zegt Ruud Busker van onderzoeksinstituut TNO.

Jean Pascal Zanders, nu onafhankelijk onderzoeker en eerder verbonden aan het Instituut voor veiligheidsstudies van de Europese Unie (EUISS), gaat uit van de beelden: "We zien schuim rond de mond bij slachtoffers, dat kan meerdere oorzaken hebben, waaronder het gebruik van chloor."

Ook bij Nieuwsuur, in The Guardian en bij CBS News wordt gesproken over de mogelijke inzet van chloorgas tegen de Syrische bevolking. Andere berichten gaan over het zenuwgas sarin, of een combinatie van sarin en chloor.

Chloor vrij verkrijgbaar

Chloorgas staat niet op de lijst met verboden chemische wapens. Het is vrij verkrijgbaar voor Syrië en gemakkelijk in te zetten als wapen. Bovendien zeggen de experts: een eventueel verbod op chloor zou kunnen leiden tot een nog grotere humanitaire ramp in Syrië.

Het Syrische regime heeft in het verleden bewezen chloorgas ingezet. In 2014 al concludeerde de OPCW dat chloorgas wijdverbreid was ingezet in Syrië, zonder schuldigen aan te wijzen. Twee jaar later oordeelden VN-experts na een onderzoek samen met de OPCW dat het Syrische bewind in zeker drie gevallen chloorgas hebben gebruikt. Vorig jaar werd bij een chemische aanval op het Syrische Khan Sheikhoun, waarbij zo'n honderd doden vielen, sarin gebruikt door het Assad-regime.

Chloor is niet verboden volgens de Chemische Wapens Conventie van 1993. "Want bij het opstellen dacht niemand dat chloor ooit nog gebruikt zou worden als wapen", zegt Zanders. "Eigenlijk had toen niemand verwacht dat we nu, honderd jaar na de Eerste Wereldoorlog, weer zouden uitkomen op chloor. Het was namelijk 22 april 1915 in Ieper, toen chloorgas voor het eerst op grote schaal werd ingezet als wapen."

Eenvoudig wapen

Het inzetten van chloor als wapen is bijzonder eenvoudig, zeggen de experts. "Chloor is gemakkelijk te verkrijgen of te maken, als je het in een container stopt heb je eigenlijk al direct een wapen", zegt Busker.

Dat chloor niet op de lijst met verboden chemische wapens staat, betekent niet dat het mag worden gebruikt in een bom. "Het verdrag over chemische wapens heeft als uitgangspunt: dat je niet een ander mag vergiftigen, met welke stof dan ook, dat geldt dus ook voor chloor", zegt Busker.

Groot industrieel belang

De voornaamste reden dat chloor, ondanks het gevaar, niet wereldwijd verboden is, is het gebruik ervan voor vreedzame doeleinden. Chloor kennen wij misschien als schoonmaakmiddel of voor in het zwembad, maar het wordt ook gebruikt in de chemie en landbouw, bij het maken van plastics en voor het zuiveren van water. "Er wordt jaarlijks 55 miljoen ton chloor gemaakt, het is echt van groot industrieel belang", zegt Zanders.

Het verhandelen van chloor met het Syrische regime staat daarom iedereen vrij. "Er zijn geen belemmeringen en de stof is ook zeer gemakkelijk te vervoeren", zegt Zanders.

Busker: "Kortom: er gaan nergens alarmbellen af als een chemische fabriek in Syrië chloor bestelt."

Het verbieden van de export van chloor naar Syrië zal weinig helpen. Syrië maakt het namelijk zelf, vermoedt Zanders. "Er is daar productiecapaciteit, want na de Amerikaanse invasie in Irak is er vanuit Syrië en Jordanië chloor aangevoerd voor waterzuivering in Bagdad."

Ook het uitschakelen van alle chloorfabrieken in Syrië is geen oplossing. De stof wordt op grote schaal gebruikt voor het zuiveren van water. "Het zou dan een dilemma kunnen creëren", zegt Zanders. "Kies je voor een einde aan chemische aanvallen of voor een gezondheidsprobleem met zelfs meer doden tot gevolg?"

En zelfs als het mogelijk zou zijn om een einde te maken aan de beschikbaarheid van chloor in Syrië, dan zal dat maken van chemische wapens niet stoppen. Er zijn namelijk tal van anderen chemische stoffen die als wapen kunnen dienen, zegt Busker. "Fosgeen bijvoorbeeld, dat wordt gebruikt bij het maken van plastics."

Daarmee is het probleem in Syrië misschien niet de aanwezigheid van stoffen als chloor die kunnen dienen als chemisch wapen, maar de bereidheid om ze in te zetten tegen de eigen bevolking.