Dreigementen en schuddende bloempotten: wennen aan nucleair Noord-Korea
"Met wie hebben jullie gesproken? Wie hebben jullie gefilmd? Dat mag niet, dat materiaal moeten jullie wissen."
We staan aan de grens met Noord-Korea wanneer Chinese staatsveiligheidsagenten ons tegenhouden. Aan de overkant van de rivier zien we door het prikkeldraad de heuvels van het afgesloten land.
Het is augustus. We zijn afgereisd naar de noordelijke Chinese grensplaats Hunchun, op de grens van China, Rusland en Noord-Korea, om daar met de vishandelaren te praten. Zij lieten ons tijdens een eerder bezoek nog gewoon hun handel in de economische zone van de stad zien. Vooral krabben en schelpvissen uit Noord-Korea.
"Er werken hier tienduizenden Noord-Koreanen, zoals zij", zegt krabhandelaar Yu Chenghai terwijl hij op een groepje vrouwen wijst. We rijden met hem over een enorm bedrijventerrein.
Tijdens dat eerdere bezoek in april maakten de handelaren zich al voorzichtig zorgen over de invloed die de sancties tegen Noord-Korea op hun leven kunnen hebben. Om over een mogelijke oorlog nog maar te zwijgen. En dat is allemaal te danken aan het over en weer dreigen van president Donald Trump en Kim Jong-un.
"We zijn er wel een beetje bezorgd over", vertelt Yu. "Gewone mensen houden niet van oorlog. Als er oorlog komt, kunnen we geen zaken meer doen. We willen juist vis verhandelen met Noord-Korea. Als alle Noord-Koreanen gaan vechten in de oorlog, wie vangt er dan krabben voor me?"
Toch voelen de inwoners van Hunchun bij iedere nucleaire oefening die Noord-Korea uitvoert de aarde trillen. De testbasis ligt zo'n 200 kilometer verderop. Vanwege een nucleaire test en meerdere rakettesten legde de VN-Veiligheidsraad in 2017 tot drie keer toe steeds strengere sancties op.
China gaat daar iedere keer in mee. En dus krijgen de Chinese handelaren aan de grens daar ook last van. De vishandel komt stil te liggen en Noord-Koreaanse arbeiders worden naar huis gestuurd. Er wordt zelfs voorzichtig geprotesteerd in het stadje, omdat mensen hun inkomsten verliezen.
Als we eind augustus terugkomen in Hunchun is de spanning er om te snijden. Onze lokale chauffeur is nerveus en ziet het liefst dat we niet uitstappen. We hebben een afspraak gemaakt met 'een koerier' die nog handel over de grens brengt. Hij reist twee keer per week met kleine spullen tussen Noord-Korea en China. Als we achter hem aan rijden op weg naar de grens zet hij opeens zijn auto aan de kant. Hij heeft een berichtje ontvangen dat de grens is afgesloten en dat het beter is dat we hem niet meer volgen.
Op de markt praten we nog voorzichtig met mensen over wat ze van de sancties en oplopende spanningen vinden. We filmen ze met een klein cameraatje. De paar mensen die we spreken, leggen de schuld bij Trump. De Noord-Koreanen zijn immers hun buren en ze zijn ervan overtuigd dat die nooit een oorlog zullen beginnen. Dat ze het kernprogramma alleen maar ontwikkelen om zichzelf te verdedigen. Maar de meeste marktbezoekers en -verkopers willen niet met ons praten.
Als we onderweg naar het vliegveld nog opnames willen maken bij een kapotte brug die van China naar Noord-Korea loopt, stoppen er politieauto's en een militair voertuig. Met veel kabaal wordt ons verteld dat we moeten stoppen. Ook al staan we op de openbare weg, iets wat mag in China. Maar ook hier is in 2017 een duidelijk andere wind gaan waaien voor de pers.
Steeds vaker wordt ons het werk onmogelijk gemaakt. Waarschijnlijk komt dat door de dubbele boodschappen die uit Peking komen. Die bestaan uit een combinatie van nieuw ontdekt zelfvertrouwen onder president Xi Jinping en het herhaaldelijk terugkerende idee dat buitenlandse media toch alleen maar negatief over China berichten. Lokale propagandabureaus worden bloednerveus wanneer er buitenlandse journalisten in de buurt zijn. Ze zijn bang dat het ze hun baan kan kosten als wij iets negatiefs berichten.
Ik probeer kalm te onderhandelen met de mannen van de staatsveiligheidsdienst, terwijl ik ze uit de buurt hou van onze cameraman Frank Verburg, die wat achterin onze auto rommelt. Als uiteindelijk de man van het propagandabureau is gearriveerd, die ons tijdens ons eerste bezoek ook al aan een verhoor had onderworpen, moeten we ons materiaal wissen. Frank doet dat zonder protest. Het kaartje waar ons echte materiaal op staat heeft hij dan allang onder de mat in de auto verstopt. We zijn er helaas aan gewend geraakt.
Aan het eind van die week voert Noord-Korea zijn zesde nucleaire test uit. Het sterkt ons in ons vermoeden dat de grens niet voor niets gesloten was en dat China dus misschien wel op de hoogte was dat deze test eraan zat te komen. Onze chauffeur uit Hunchun laat weten dat hij wakker is geworden omdat zijn bloempotten, ventilator en zijn bed stonden te schudden.
Zoals zo vaak dit jaar rijd ik midden in de nacht naar de studio waarvandaan ik om 02.00 uur 's nachts Chinese tijd live in het NOS Journaal van 20.00 uur vertel dat Noord-Korea zich niets aantrekt van alle sancties en dreigementen van Trump, en het land dus hard op weg is een echte kernmacht te worden.
En dat is iets waar de wereld maar moeilijk aan kan wennen.