Vermijdbare sterfgevallen: pilotenvaardigheden in de operatiekamer

Het verbaast voormalig luchtmachtvlieger en chirurg Marck Haerkens niets dat er geen verdere daling is van de vermijdbare sterfte in ziekenhuizen. Vandaag werd bekend dat het ziekenhuizen niet lukt om het aantal vermijdbare sterftes verder terug te dringen.

In de medische wereld is, net als in andere hoogrisicosectoren zoals de luchtvaart en ruimtevaart, de technologie sterk verbeterd. Daarnaast zijn er allerlei checklists en protocollen om gedrag te standaardiseren. Maar de derde fase van procesveiligheid, waar het gaat om het functioneren van een team en het creëren van een veilige werkomgeving, staat volgens Haerkens "nog in de kinderschoenen".

Leren van de cockpit

De samenwerking tussen zorgprofessionals kan in veel gevallen nog stukken beter, vindt Haerkens, die is gepromoveerd op de voor de luchtvaart ontwikkelde Crew Resource Management-methode (CRM) over communicatie en samenwerking in teams. Haerkens geeft tweedaagse trainingen in een voor de zorg aangepaste methode aan ziekenhuizen. Hij was tot nu toe op 28 afdelingen. Op de OK, in verloskamers en op de spoedeisende hulp kunnen ze best wat leren van hoe het eraan toe gaat in de cockpit, is de gedachte

Want er zijn overeenkomsten tussen artsen en piloten. "Ze zijn intrinsiek gemotiveerd, hoogopgeleid en het zijn control freaks", zegt Haerkens. "Je moet verantwoordelijk willen en durven zijn voor iets dat moeilijk te controleren is. Veel specialisten willen graag autonoom zijn, ook als ze tegelijkertijd aan het opereren zijn. Maar een patiënt heeft juist belang bij goede samenwerking."

Om dat te leren, zijn leiding geven (en volgen) en feedback geven en ontvangen essentiële dingen uit de training. In de zorg krijgen mensen een leiderschapspositie vanwege hun expertise en senioriteit, vertelt Haerkens. "In de meeste hoogrisico-industrieën, zoals de luchtvaart, is dat los geknipt. Ook al ben je een ontzettend goede vlieger: als je geen goede leiderschapskwaliteiten hebt, word je geen gezagvoerder. De zorg is zo'n beetje de enige hoogrisicosector die leiderschap gelijkstelt aan vakmanschap."

In de trainingen leert het medisch personeel ook om juist even niet te leiden. "Een geloofwaardige leider moet beseffen dat leiden en volgen twee kanten van dezelfde medaille zijn. Soms moet hij de leiding even overgeven aan iemand die op een bepaald moment meer geschikt is."

Feedback geven in een stressvolle situatie, zoals op spoedeisende hulp, is nog een hele kunst. "Begin met de ik-vorm, dan hou je het bij jezelf. Over het algemeen is dat goed om agressie een beetje te dempen. Als dat niet gehoord wordt, kun je duidelijk de volgende stap zetten zonder dat je je stem hoeft te verheffen, door een sleutelwoord te gebruiken dat je niet zo vaak gebruikt. In de luchtvaart is dat bijvoorbeeld: 'ik ben niet comfortabel bij wat je nu zegt'. Werkt dat niet, dan gebruik je de noodrem door te zeggen 'ik wil dat er nú iemand bij komt."

Een veilig werkklimaat is van levensbelang, omdat iemand zijn werk dan beter uitvoert en minder fouten maakt. Volgens Haerskens ontstaat zo'n klimaat onder meer door niet beschuldigend te zijn. "Als iets niet goed is gegaan, kijken we primair naar wat er in het systeem mis is. Dan pas kijken we of er mensen waren die minder hebben gepresteerd dan verwacht."

Veelbelovend

De trainingen lijken effect te hebben, bleek al eerder. Bij een test op de intensive care van het RadboudUMC daalde het aantal ernstige complicaties en sterfgevallen. En bij de 19 voor zijn promotie onderzochte afdelingen leidde de methode tot een veiliger werkklimaat.

Piloten zijn verplicht de CRM-methode te volgen. Dat zou Haerkens ook in de zorg graag zien. "Dan weten mensen wat ze moeten trainen en waar ze zich aan moeten houden." Een ander ideaal van de oud-luchtmachtvlieger en chirurg is dat alle geneeskundestudenten de methode in hun opleiding leren.

Totaalcijfers zijn er niet, maar ziekenhuizen geven steeds vaker dit soort teamtrainingen, zegt Cordula Wagner, hoogleraar patiëntveiligheid en directeur van Nivel dat de vermijdbare sterfgevallen onderzocht. En ze bevestigt: "Ze zijn heel veelbelovend."