'Schotland speelt heel hoog spel met referendum onafhankelijkheid'

Nog voordat de Britten voor leave of remain stemden, was de Schotse premier Nicola Sturgeon er al heel duidelijk over: bij 'nee tegen de EU' komen wij met een nieuw onafhankelijkheidsreferendum. Uitgerekend vandaag maakte ze haar dreigement waar en dát was even schrikken voor het Britse parlement in Londen.

Want het duurde volgens correspondent Tim de Wit verdacht lang voordat er een reactie kwam. "Dat duidt erop dat ze in Downing Street (waar de ambtswoning van de premier staat) niet voorbereid waren op deze aankondiging."

Waarom nu?

Het tijdstip komt de Britse premier May niet goed uit. Het lijkt er namelijk op dat binnenkort de beruchte brief naar Brussel zal worden gestuurd, waarmee Artikel 50 in gang wordt gezet. Dat is het startschot voor de daadwerkelijke brexit. De uittreding moet dan binnen twee jaar een feit zijn.

De Schotse eerste minister wil het referendum eind 2018, begin 2019 organiseren, maar dat is voor May onbespreekbaar. Dat zou namelijk in de cruciale slotfase zijn van de onderhandelingen over de brexit-deal. "En een oorlog op twee fronten voeren, in Brussel en in Edinburgh, vergroot de kans enorm dat May er als verliezer uitkomt", zegt De Wit.

Sturgeons grootste probleem met Londen is dat de regering daar niet naar haar wil luisteren.

May zet in op een zogenoemde harde brexit, waarmee de Britten uit de interne Europese markt stappen. De Schotten vrezen dat hun economie daar zwaar onder zal lijden.

"Ze willen juist goede vrienden blijven met de EU en zien grenzeloos handelen en vrij verkeer van personen als een groot voordeel", legt De Wit uit. "Daarom vindt de Schotse premier dat ze recht heeft op een aparte deal met de EU in de toekomst."

Het economische motief voor onafhankelijkheid vindt de correspondent overigens vrij zwak. "70 procent van alle handel wordt gedreven met de rest van het Verenigd Koninkrijk (VK), daarna komt pas de handel met de EU. In die zin zijn ze meer gebaat bij goede relaties met de rest van Groot-Brittannië."

Daar komt nog eens bij dat de Schotten economisch afhankelijk zijn van oliewinning, wat voor problemen zorgt nu de olieprijzen fors zijn gedaald. Ze kampen dan ook met een groot begrotingstekort van 9,5 procent van het bruto nationaal product. "Dat wordt nu gladgestreken door de rest van het VK. Het geeft wel aan hoe economisch zwaar de Schotten het onafhankelijk zouden krijgen", zegt De Wit.

Een nieuw onafhankelijkheidsreferendum lijkt volgens de correspondent dan ook vooral een principiële kwestie. Een ruime meerderheid van de Schotten stemde in juni namelijk tegen een vertrek uit de EU.

"Sturgeon heeft het sindsdien steeds over een nieuw onafhankelijkheidsreferendum gehad, dus daarmee heeft ze de druk zelf enorm opgevoerd", zegt De Wit. Hij vermoedt dat ze nu de knoop heeft doorgehakt om niet zwak over te komen en nog eens twee jaar te wachten totdat de brexit rond is.

Het is volgens De Wit nog maar de vraag of de aankondiging van vandaag een slimme zet is geweest van de Schotse premier. "Ze zegt dat ze alle vertrouwen heeft zo'n referendum te winnen, maar uit geen enkele peiling blijkt dat de Schotten nu massaal voor een vertrek uit Groot-Brittannië zijn", zegt de correspondent.

Tijdens het vorige onafhankelijkheidsreferendum koos 44 procent voor een vertrek en 55 procent tegen. "Je zou toch denken dat Sturgeon nu een flinke marge wil hebben voor een nieuwe poging", zegt De Wit. "Het is heel hoog spel wat ze speelt."