Abortus en doodstraf, Hooggerechtshof VS gaat over leven en dood

Of het nu gaat om complexe onderwerpen als abortus, de doodstraf of het homohuwelijk, het Amerikaanse Hooggerechtshof heeft vaak een beslissende stem bij omstreden wetten. Nu er een rechterspost in het Hof vacant is, ziet Trump zijn kans schoon om snel zijn verkiezingsbelofte na te komen: vannacht nomineerde hij de 49-jarige conservatieve rechter Neil Gorsuch.

Met zijn leeftijd geldt Gorsuch als een van de jongste rechters die ooit is voorgedragen. Dat is van belang, want een benoeming is voor het leven. Trumps keuze kan dus voor lange tijd richting geven aan de koers van het Hooggerechtshof. Al vijftig jaar wordt het hof gedomineerd door de Republikeinen. En die dominantie lijkt met Trumps voordracht voorlopig dus niet ten einde.

Van abortus tot rassenscheiding

Het Hooggerechtshof heeft een lange reeks van spraakmakende zaken op zijn conto staan. Zo sprak het hof zich vorig jaar nog uit over aangescherpte regelgeving voor abortusklinieken in Texas. Door de regels werd het voor vrouwen veel moeilijker om een abortus te ondergaan, stelden klinieken in de staat. De rechters gingen daar in mee en vernietigden de abortuswetgeving van Texas.

De jurisprudentie van het hof over abortus gaat al terug naar de jaren 70. Toen bepaalden de rechters in de geruchtmakende zaak Roe vs. Wade dat een alleenstaande moeder in Texas recht had op abortus. Alle staten moesten daarna abortus liberaliseren.

Nog iets verder terug, in 1954, deden de rechters nog een uitspraak die verregaande gevolgen had voor de VS. Ze maakten toen in de zaak Brown vs. Board of Education een einde aan de wettelijk vastgelegde rassenscheiding op openbare scholen. Het zou nog jaren duren voor openbare scholen gemengd zouden worden, maar het vonnis was daarin een grote stap.

Ook recent deed het hof nog opvallende uitspraken. Zo keurde het hof vorig jaar een omstreden dodelijke injectie voor executies goed, nadat een executie in Oklahoma niet goed verliep. Daar werd een executie na 20 minuten stopgezet omdat de veroordeelde onophoudelijk op het executiebed lag te beven en kronkelen van de pijn. De man overleed uiteindelijk aan een hartaanval.

Toch keurden de rechters de injectie goed, omdat de gevangenen die de zaak hadden aangespannen geen alternatieve executiemethoden presenteerden die minder pijnlijk zou zijn.

Ook oud-president Obama kreeg met de hoogste rechters van de VS te maken. Ze blokkeerden bijvoorbeeld zijn immigratieplan, waarin stond dat illegale immigranten die vijf jaar in Amerika woonden en geen strafblad hadden, een werkvergunning konden krijgen. Ook het klimaatbeleid kreeg ervan langs toen het hof een streep zette door het plan om de uitstoot van energiecentrales aan banden te leggen.

Daarentegen hield het Hooggerechtshof wel Obamacare van de president overeind. De zaak draaide om de subsidies die mensen met een laag en middeninkomen krijgen bij het afsluiten van een zorgverzekering. Door de uitspraak bleef de zorgwet de laatste anderhalf jaar van Obama's termijn als president ongemoeid.

Met de eventuele benoeming van Gorsuch zijn de conservatieve rechters weer in de meerderheid na het overlijden van opperrechter Scalia. Voor zijn dood waren vijf van de negen rechters conservatief. "Gorsuch staat bekend als rustig, belezen en iemand die vindt dat je de grondwet moet interpreteren zoals de Founding Fathers het 200 jaar geleden bedoelden", zegt buitenlandredacteur Jet Mok in het NOS Radio 1 Journaal. "Hij lijkt daarmee op zijn voorganger, rechter Scalia."

Gorsuch is tegen abortus en tegen euthanasie. "Een ander belangrijk punt voor hem is vrijheid van religie. In dat opzicht kan het interessant worden als hij zich gaat uitspreken over de immigratiemaatregelen van Trump, die toch vooral moslims treffen", zegt Mok.

De Democraten hebben gezegd dat ze de nominatie niet zomaar accepteren en hebben gedreigd de procedure in de Senaat te vertragen. Trump heeft er al bij de Republikeinen op aangedrongen om de regels te veranderen om dat te voorkomen.

Correspondent Arjen van der Horst kwam vanmorgen vroeg in zijn dagelijkse nieuwsbrief Trump Daily al met een leestip voor wie geïnteresseerd is in alle ontwikkelingen rond het Hooggerechtshof: het SCOTUSblog.