Castro: lichtend voorbeeld of dictator?
Dankzij Fidel Castro heeft het kleine Cuba een onverwacht grote rol gespeeld in de wereldgeschiedenis. Het eiland, twee-en-een-half keer zo groot als Nederland, stond vooral bekend als een plek waar rijke Amerikanen konden gokken en cuba libres drinken onder het genot van havana's. Fidel Castro veranderde dat.
Castro werd een revolutionaire superster toen hij de Cubaanse dictator Batista verdreef op Nieuwjaarsdag 1959. Met zijn ruige baard, Cubaanse sigaar en eeuwige uniform werd de fotogenieke Comandante al snel een van de bekendste gezichten van de Koude Oorlog.
Drie jaar eerder had hij met zijn tachtig medestanders in een gammel bootje de overtocht gewaagd uit Mexico, waar hij een paar jaar in ballingschap zat. Veel van hen werden bijna onmiddellijk uitgeschakeld, maar Castro herpakte zich en begon een succesvolle guerrillaoorlog.
Voor het eerst in ons leven zagen we geluk dat was verkregen door geweld.
Linkse Europeanen zagen het als een strijd van onderdrukte boeren en arbeiders tegen de decadente bourgeoisie en het Amerikaanse imperialisme. Ze koketteerden graag met Castro, en natuurlijk zijn wapenbroeder Che Guevara. In Nederland was schrijver Harry Mulisch één van hen. Hij bezocht Cuba en had een aantal ontmoetingen met Castro.
Kort na de revolutie kwamen Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir al langs in Cuba om te flaneren door Havana en de "honeymoon van de revolutie te vieren". "Voor het eerst in ons leven zagen we geluk dat was verkregen door geweld."
Persbreidel
In hun romantische beeld was nauwelijks plaats voor de standrechtelijke executies die plaatsvonden of de persbreidel. Het tijdperk van de harde caudillo's was dan voorbij, Castro wilde met ijzeren vuist het land omvormen tot heilstaat. Duizenden Cubanen zochten hun heil in Florida, 150 kilometer naar het noorden.
Omdat de VS zo dichtbij lag, werd Cuba een brandpunt in de Koude Oorlog. In de Cubacrisis stelde Castro zich onverzoenlijk op. Opnieuw voerde hij als een David strijd tegen een kapitalistische Goliath.
Amerika en de andere mensen van ons halfrond hebben een revolutie nodig zoals op Cuba.
Castro's ambities reikten verder dan alleen Cuba. Met hulp uit Moskou wilde hij de invloed van de VS in zijn eigen achtertuin beperken."De miljonairs die rijk werden door te stelen van anderen, verdienen het alles kwijt te raken", zei hij al in 1959. "Amerika en de andere mensen van ons halfrond hebben een revolutie nodig zoals op Cuba."
De revoluties die hij ondersteunde in andere Zuid-Amerikaanse landen waren veel minder succesvol. Rebellen slaagden in Nicaragua, maar Che Guevara zou sneuvelen in Bolivia en veel rechtse regimes in Zuid-Amerikaanse landen sloegen keihard terug.
Welk ander land heeft zich zo vaak, zo onbaatzuchtig ingezet voor de mensen van Afrika als Cuba?
Ook in Afrika steunde Castro revolutionaire bewegingen. Cuba stuurde troepen naar de burgeroorlog in Angola en de onafhankelijkheidsstrijd van Namibië. Bovendien leverde het land, dat veel belang hechtte aan medische scholing, veel artsen aan het continent, recentelijk nog vanwege de ebola-uitbraak.
Nelson Mandela kwam Castro persoonlijk bedanken voor zijn steun in de strijd tegen apartheid. "Welk ander land heeft zich zo vaak, zo onbaatzuchtig ingezet voor de mensen van Afrika als Cuba?", vroeg hij zich toen retorisch af.
Het einde van de Koude Oorlog, begin jaren negentig, betekende de grootste uitdaging voor Castro, inmiddels al in de 70 maar nog altijd even strijdbaar. Met het wegvallen van de Sovjet-Unie verdween de belangrijkste handelspartner en miljarden in subsidies.
Cuba kreeg te maken met tekorten en armoede. Castro moest morrend hervormingen toestaan. Buitenlandse toeristen waren welkom, evenals de dollars van gevluchte Cubanen uit de VS. De crisis werd eufemistisch de Período especial genoemd, de speciale periode.
Cuba heeft geen cadeautjes nodig van het imperium.
Hoewel velen Castro's laatste dagen voorspelden, bleef hij aan de macht. Sterker, hij werd het voorbeeld voor een nieuwe generatie linkse leiders in Zuid-Amerika. Hij was de politieke peetvader van presidenten als Hugo Chávez in Venezuela en de Boliviaanse Evo Morales. Ook toen hij wegens ziekte afscheid had genomen als leider van Cuba bleef hij hen graag thuis ontvangen; zijn uniform ingeruild voor een trainingspak.
Onder zijn broer Raúl werden meer hervormingen doorgevoerd en toenadering gezocht tot de VS. Het leidde zelfs tot een historisch bezoek van president Obama aan het land.
Castro reageerde na afloop bijzonder fel op de komst van Obama. Diens woorden vond hij maar "geslijm" en Cuba heeft "geen cadeautjes nodig van het imperium", schreef hij in een open brief. De oude Fidel kon het blijkbaar niet laten een lange neus te maken naar zijn erfvijand.