De discussie tussen landen van de Europese Unie over migratie is zo hoog opgelopen dat er zondag een speciale, informele top voor is ingelast. Maar ondertussen bereiken veel minder migranten Europa via de zee dan in voorgaande jaren. Tot nu, bijna halverwege 2018, maakten zo'n 41.000 mensen de oversteek, blijkt uit cijfers van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR.
In de eerste helft van 2017 kwamen er nog 100.000 aan, in heel 2017 172.000. In heel 2016 ging het nog om meer dan 360.000 mensen. En in 2015, toen de vluchtelingencrisis losbarstte, waren het er zelfs meer dan een miljoen.
Heel veel Syriërs vluchtten toen voor de burgeroorlog in dat land en kwamen via Turkije op de Griekse eilanden terecht. De komst van Syriërs naar Europa werd voor een groot deel gestopt door de deal die Turkije en de EU sloten in maart 2016.
In de video hieronder leggen we je uit hoe zulke deals tot een grote afname in het aantal vluchtelingen dat Europa bereikt hebben geleid:
Hoe zit die Turkije-deal in elkaar?
In de deal die de EU met Turkije heeft gesloten, staat dat migranten die vanuit Turkije in Griekenland aankomen worden teruggestuurd naar Turkije. De afspraak is dat dat land ze weer opneemt, in ruil voor miljarden voor de opvang van de vluchtelingen. Die opvang is er bijna alleen voor Syriërs. Niet-Syriërs belanden volgens onderzoekers vaak in detentiecentra. Onderdeel van de deal is ook de afschaffing van de visumplicht voor Turken die naar de EU reizen.
In Turkije zitten nu zo'n 3,5 miljoen Syrische vluchtelingen. "Het is nu dus moeilijker om Turkije als vluchteling uit te komen, maar ook moeilijker om erin te komen", zegt Jorrit Rijpma, universitair hoofddocent Europees Migratierecht van de Universiteit Leiden. "De grenzen tussen Turkije en Irak en Syrië zitten potdicht. Sinds de EU-Turkije-deal is Turkije zijn grens veel strenger gaan bewaken."
"Je maakt je met zo'n deal als EU wel vatbaar voor chantage", zegt Rijpma. "Dat zie je nu ook in de relatie met Turkije. Erdogan dreigt steeds met het stopzetten van de deal om dingen gedaan te krijgen."
Dan die andere deal, tussen Libië en Italië
In februari 2017 werd nog een deal gesloten met als doel om migranten weg te houden uit Europa: tussen Italië en Libië. Dat land is het belangrijkste doorvoerland voor migranten in Noord-Afrika. Daarbij gaat het vaak om mensen die weinig kans maken om in Europa asiel te krijgen, omdat ze gezien worden als economische migranten.
De Libische kustwacht krijgt trainingen, schepen en geld om meer migranten tegen te houden. En op het Libische vasteland zouden lokale autoriteiten en milities ook geld krijgen om migranten daar al niet meer door te laten. Ook die deal heeft effect, minder migranten bereiken Italië.
Als je vanuit mensenrechtenperspectief kijkt, zou ik zeggen: hou er onmiddellijk mee op.
Er is veel kritiek op de samenwerking van Italië met het instabiele Libië. Migranten komen er vaak in kampen terecht waar de situatie erbarmelijk is. Mensen zouden er worden gemarteld en verkracht. Een Britse mensenrechtenorganisatie heeft daarom Italië onlangs aangeklaagd bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het land zou medeverantwoordelijk zijn voor de Libische wandaden.
"Als je dit bekijkt vanuit een mensenrechtenperspectief, dan zou ik zeggen: hou er onmiddellijk mee op en ontbind deze deals", zegt Ricky van Oers, onderzoeker bij het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit.
"Want het is op zijn zachtst gezegd niet gegarandeerd dat immigranten niet worden onderworpen aan een onmenselijke behandeling in landen als Libië en Turkije. Ook speel je met een ontmoedigingsbeleid en hoge barrières om asiel aan te vragen vooral mensensmokkelaars in de kaart, aan wie vluchtelingen als het ware worden uitgeleverd. Het wordt hen immers onmogelijk gemaakt om legaal naar Europa te reizen."
Het kleine stukje Europa in Afrika
In Spanje is het aantal migranten en vluchtelingen de laatste tijd wel wat gestegen. Het waren er dit jaar tot nu toe ruim 14.000. In dezelfde periode vorig jaar waren dat er minder dan 10.000.
Doordat de route van Libië naar Italië moeilijker is geworden, proberen migranten nu vaker om via Marokko Spanje te bereiken. Dat gaat zowel via de zee als via de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla, die omringd worden door Marokko.
Zit er nog een deal aan te komen?
Eind deze week bespreken EU-leiders een plan om nog meer migranten buiten de EU op te vangen, in landen als Tunesië en Albanië. Daar zouden dan 'echte' vluchtelingen gescheiden moeten worden van 'economische' vluchtelingen. De 'echte' vluchtelingen zouden vervolgens op legale wijze de EU binnen kunnen reizen.
"Je ziet dat de EU aan zijn verantwoordelijkheid probeert te ontsnappen door andere landen het werk te laten opknappen", zegt Rijpma hierover. "Dat is moreel twijfelachtig. Als de EU straks kampen buiten de EU gaat managen, dan ben je daar uiteindelijk wel verantwoordelijk voor."
