Gelijk loon voor mannen en vrouwen: dat is sinds gisteren verplicht in IJsland. Bedrijven met meer dan 25 werknemers moeten volgens een nieuwe wet hetzelfde loon voor dezelfde functie uitbetalen.
Dat hopen ze voor elkaar te krijgen door elke baan in een bedrijf te analyseren. Ze kijken naar opleiding, de fysieke inspanning die nodig is, de stress die het oplevert en de verantwoordelijkheid die erbij hoort. De functie krijgt dan een score. Als een baan met dezelfde score verschillend wordt beloond, moet de werkgever dat corrigeren. Doorgaans door degene die minder verdient, te compenseren.
Klinkt goed, maar de Nederlandse Graciete das Dores, die al 12,5 jaar in Reykjavik woont, vraag zich vooral af hoe de nieuwe wet gecontroleerd gaat worden. "Mensen praten hier niet over hun loon. Er was zelfs een tijd dat in je contract stond dat dat niet mocht."
Graciete werkte 11 jaar lang bij Landsbanki, de één na grootste bank van het land. "Daar had ik goede arbeidsvoorwaarden, maar met het loon was het slecht gesteld, als je kijkt naar het verschil tussen mannen en vrouwen. Het was daar echt een issue. Mannen verdienden veel meer dan vrouwen."
Voordat de wet er kwam hadden veel grote bedrijven wel al een waarmerk dat garandeert dat vrouwen er evenveel verdienen als mannen in dezelfde functie. "Dat was bij Landsbanki ook zo." Maar of dat ook echt nageleefd werd, kon ze niet achterhalen. "Het is niet transparant. Want wie controleert dat en hoe?"
Nu werkt Graciete als boekhouder bij een gezondheidscentrum; hoe het daar zit met de loonkloof weet ze niet. "Dat is echt iets wat diep in de cultuur zit, dat je niet over salaris praat."
In oktober vorig jaar gingen vrouwen in IJsland massaal om 14.38 uur van hun werk naar huis, omdat ze dan genoeg gewerkt zouden hebben voor het salaris dat ze in verhouding tot mannen kregen. Ze protesteerden daarmee tegen de loonkloof.
Zo'n actie wordt al sinds 1975 om de zoveel jaar op 24 oktober gehouden. "Vrouwen zijn het zo zat om altijd te horen dat het vast wel beter wordt", zegt Dagny Aradottir Pind, die in het IJslandse bestuur van de Vrouwenrechtenbeweging zit en nu in Tilburg studeert. "Want dat wordt het dus niet vanzelf."
"We hebben al sinds 1961 wetten die discriminatie verbieden. En nu wordt het omgedraaid: je moet als werkgever laten zien dat je niet discrimineert, en dan krijg je een certificaat."
Dagny vindt de wet een goede stap, maar heeft ook zorgen over de uitvoering ervan. "Ze willen de naleving controleren met een gelijkheidscommissie, maar we zien niet dat daar genoeg geld naartoe gaat. En in veel contracten staat nog steeds dat je niet over je salaris mag praten, ook al mag dat sinds 2008 niet meer."
"Maar goed, sommige bedrijven lopen al vooruit op de wet en er worden computersystemen ontwikkeld om dit te ondersteunen. Dus wie weet."
Graciete das Dores is in ieder geval blij dat erover gepraat wordt. In de ranglijst van landen met gelijkheid tussen mannen en vrouwen staat IJsland bovenaan, maar dat is niet het beeld dat Graciete zelf heeft van het land. "In het buitenland bestaat het beeld dat het hier allemaal geweldig is geregeld voor vrouwen, maar dat valt tegen hoor. Er studeren meer vrouwen dan mannen aan de universiteit, maar dat zie je niet terug in de managementlagen."
Wat waarschijnlijk wel heeft geholpen om de wet aangenomen te krijgen, is dat er veel vrouwelijke parlementariërs zijn. De nieuwe premier is ook een vrouw, Katrín Jakobsdóttir. "Ze was de leider van Links-Groen, maar ze heeft veel moeten inleveren. Daarom zijn er nu weer minder vrouwen in het kabinet dan daarvoor."
Wat betekent dat dan voor de toekomst voor vrouwen in IJsland? "Kijk, het feminisme gaat niet weg", zegt Graciete, "het is hier heel sterk. Er wordt hier echt wel voor gevochten."
De wet wordt in stappen ingevoerd, naar gelang de omvang van de bedrijven. In 2020 moet de loonkloof daarmee verleden tijd zijn. "Maar het valt of staat met de naleving van de wet. We zullen zien."
