Foutieve informatie - nepnieuws - is plakkerig, het blijft hangen en het verspreidt zich snel. "Het is net een virus", zegt Sander van der Linden, onderzoeker aan de Universiteit van Cambridge. Daarom heeft Van der Linden (30) onderzoek gedaan naar een 'vaccin'. En hij heeft 'm gevonden: "Met een klein beetje van het virus, bouw je meer resistentie op. Dat is het idee."
Van der Linden doet hier al jaren onderzoek naar. "Toen we hier ruim een jaar geleden voor het eerst over wilden publiceren, wisten we wel dat nepnieuws een probleem was, zeker bij berichten over klimaatverandering." Daarover worden volgens Sander veel leugens verspreid. "Maar zo relevant als het nu is, dat hadden we nooit gedacht."
In de studie, waarvan de Nederlander de hoofdonderzoeker was, kregen ruim 2000 Amerikanen feitelijke berichten en hoaxes over klimaatverandering voorgeschoteld. Alleen wanneer er, vóór het lezen van het artikel, een tekst bij stond dat onderzoekers het zo goed als eens zijn over het feit dat mensen invloed hebben op klimaatverandering, wist het merendeel feit van fictie te onderscheiden.
Maar hoe werkt dat vaccin in de praktijk? Als voorbeeld noemt hij het gesteggel tussen de Amerikaanse president Trump en media over het aantal mensen dat aanwezig was bij Trumps inauguratie.
'Alternatieve feiten'
Trump en zijn woordvoerder Sean Spicer zeiden gisteren dat de media een vals beeld hebben gecreëerd van het aantal mensen dat Trumps inauguratie heeft bijgewoond. Ondanks alle bewijzen van het tegendeel, beweerde Spicer met grote stelligheid dat er nooit eerder zoveel mensen op een inauguratie waren afgekomen.
Het Witte Huis sprak van "alternatieve feiten", zonder enige vorm van bewijs. Dat er foto's en schattingen waren van het aantal aanwezigen, deerde volgens Van der Linden veel mensen niet. "Dat komt doordat media eerst de boodschap van Trump herhalen en pas erna met feiten komen."
Mensen lezen dan eerst het "alternatieve nieuws" en herkennen de boodschap. Pas erna, soms later in een bericht, wordt het gecorrigeerd. Dat is te laat, zegt Van der Linden. Dan heeft het virus zijn werk als het ware al gedaan.
In zijn onderzoek kregen lezers ook twee losse berichten te zien. De een bevatte desinformatie, de ander feiten. Ook dat bleek niet te helpen. "Mensen herinneren de desinformatie; dat het vervolgens gedebunked wordt, vergeten ze."
Hoe dan wel?
Hoe kunnen media dat beter doen? Door mensen te 'injecteren' met feiten voor ze een artikel lezen, zegt Van der Linden. Dus een soort disclaimer bovenaan artikelen, of op social media. Zodat mensen die lezen vóórdat ze de artikelen lezen. "Dat heeft effect."
Maar dat kan natuurlijk niet altijd. Dus wat doe je dan? Dan geef je ze tijdens het lezen al een beetje van het vaccin mee: "Uit het onderzoek waarin mensen artikelen over klimaatverandering voorgeschoteld kregen, blijkt dat je lezers een klein beetje van het nepnieuws moet geven, zonder mee te gaan in de exacte bewoordingen van, in dit geval, Donald Trump. Dus geen getallen noemen, bijvoorbeeld. Mensen de ruimte geven om er zelf over na te denken, dan beseffen ze dat ze eigenlijk te weinig van iets afweten. Daardoor staan ze open voor argumenten."
"Vervolgens presenteer je de feiten waaruit blijkt dat het niet klopt." Door dit structureel en snel te doen, worden mensen kritischer. "De media moeten niet in discussie gaan over de details, maar omschrijven dat er berichten de ronde doen met feitelijke onjuistheden."
Websites verdienen veel geld aan nepberichten op social media. Eerder werd bijvoorbeeld duidelijk dat tieners in Macedonië op die manier duizenden euro's ophaalden. Als het aan Facebook en Google ligt, krijgen zulke vervalsers geen cent meer uit advertentie-inkomsten. De internetgiganten draaien de geldkraan dicht als blijkt dat het om nepnieuws gaat, of plaatsen er een tekst bij dat het gaat om niet-geverifieerd nieuws.
Dat vindt hij een goed idee. "Een waarschuwing is geen volledige inenting natuurlijk, maar mensen zullen nepnieuws minder snel accepteren en delen."
En dat is het doel van de studie. "Als er genoeg mensen gevaccineerd worden, als de vaccinatiegraad hoog genoeg is, dan blijven er weinig mensen over die nepnieuws wel geloven. Die worden dan gecorrigeerd door de meerderheid."
Nepnieuws wordt slecht herkend
Jongeren kunnen dan wel met internet zijn opgegroeid, het verschil tussen zin en onzin op het internet herkennen ze slecht. Dat bleek eerder uit onderzoek van de universiteit Stanford. "Daarom is dit zo belangrijk", zegt Van der Linden.
Stanford University deed onderzoek onder 7804 middelbare scholieren en studenten. In één test zag 82 procent van de ondervraagden het verschil niet tussen een echt nieuwsbericht en een advertorial. In een andere test kon driekwart een tweet van Fox News niet van een tweet van een nepnieuwssite onderscheiden.
