Meer bloedvergieten dreigt, kan diplomatie de Gazanen nog redden?

Een grote Israëlische aanval tegen Hamas lijkt aanstaande. Militair experts vrezen dat een grondoorlog in de dichtbebouwde Gazastrook leidt tot veel burgerslachtoffers.

Israël riep de bewoners van het noorden van Gaza vrijdag op binnen een dag naar het zuiden te vertrekken. Maar volgens de Verenigde Naties is zo'n snelle, massale verplaatsing onmogelijk. Kan internationale druk de komende dagen of uren een humanitaire ramp nog voorkomen?

Aanvankelijk wilden weinig westerse landen hun zorgen uitspreken over het lot van de inwoners van Gaza. Na de aanvallen van Hamas in Israël afgelopen weekend, zei de Amerikaanse president Joe Biden vierkant achter Israël te staan. Net als premier Mark Rutte en andere leiders benoemde hij de Palestijnse slachtoffers van de Israëlische tegenaanvallen niet of nauwelijks.

Vrijdag kwam daar verandering in. Rutte noemde het "van groot belang dat onschuldige inwoners van Gaza toegang kunnen krijgen tot voedsel, water en medische zorg". Doordat Israël de toevoer van die middelen blokkeert, staat het zorgsysteem in Gaza nu al "op instorten", volgens de Wereldgezondheidsorganisatie.

Rutte zei verder dat tegenacties van Israël moeten "samengaan met proportionaliteit en humanitair oorlogsrecht". Samen met andere andere Europese landen probeert Nederland Israël daar nu op aan te spreken.

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, was vrijdag met een EU-delegatie in Israël. "De belangrijkste boodschap was dat de hele EU verenigd is in afschuw over de barbaarse terroristische aanslagen van Hamas", zegt Sven Koopmans, speciaal vertegenwoordiger van de EU voor het Midden-Oosten.

"We steunen Israël in het zichzelf verdedigen, maar dat moet wel binnen de grenzen van het internationaal recht, met respect voor onschuldige burgers. Burgerslachtoffers moeten zoveel mogelijk voorkomen worden."

Roep om wraak

Maar de vrees is groot dat Israël zich niet in zal houden bij een grondoffensief. "Vanuit de Israëlische kant is er de roep om wraak", zegt Midden-Oosten-expert Omar Dweik (Tilburg University). "We kunnen onze borst natmaken voor ontzettend veel burgerslachtoffers onder de Palestijnse bevolking."

Ook Hamas is bereid een groot aantal burgerdoden te accepteren, zegt Dweik. "Ze weten heel goed hoe het Israëlische leger functioneert, en hoe ontzettend goed dat leger is. Ik denk dat ze bereid zijn om de tol te betalen, in de hoop dat ze de situatie voor zichzelf en de Palestijnen uiteindelijk verbeteren."

Beide partijen "willen bloed zien", zegt Dweik. "Ik verwacht misselijkmakende beelden uit de Gazastrook."

Het is onmogelijk voor de Gazanen om op tijd veilig weg te komen, zeggen hulpverleners. Egypte, dat naast Israël het enige land is met een grens met de Gazastrook, zegt de grensovergangen dicht te houden.

Egypte zit niet te wachten op honderdduizenden Palestijnse vluchtelingen en het land vreest dat er Hamas-strijders onder die vluchtelingen zitten, zegt Midden-Oosten-expert Koert Debeuf. "En ondanks de historische connectie tussen Egypte en de Palestijnen is de band tussen Egypte en Israël tegenwoordig best goed."

Dat geldt voor meer islamitische landen in de regio. Zo leek Saudi-Arabië recent op het punt te staan om diplomatieke betrekkingen met Israël aan te knopen. "De afgelopen jaren ondertekenden Arabische landen voor economisch gewin en veiligheidsgewin akkoorden met Israël", zegt Dweik.

Dat zou ook een van de redenen zijn voor de timing van de Hamas-aanslagen: die vormen een boodschap aan Arabische landen om geen toenadering tot Israël te zoeken. Dweik: "Hamas wilde de aandacht weer terug op de Palestijnse kwestie. En dat is aardig goed gelukt." Nu staan die landen voor een dilemma: de Palestijnen steunen betekent de relatie met Israël op het spel zetten.

Corridor voor voedsel en medicijnen?

Dan is er nog het praktische probleem dat Gaza volledig afgesloten is van de buitenwereld. Zelfs áls landen hulp willen sturen, is de vraag hoe.

De Verenigde Naties waren er maandag relatief snel bij met een waarschuwing richting Israël dat het straffen van de hele Palestijnse bevolking een schending van internationaal humanitair recht is. De VN is met hulpverleners actief in Gaza, maar die kunnen door het gebrek aan middelen ook weinig.

Demissionair minister Hanke Bruins Slot van Buitenlandse Zaken pleit voor een humanitair corridor om voedsel, medicijnen en brandstof naar burgers in Gaza te brengen. Ook uit andere landen klinkt dat pleidooi.

"Israël en de EU zijn allebei gebonden aan de rechtsorde", zegt EU-vertegenwoordiger Koopmans. "We kunnen onze Israëlische vrienden dus aanspreken op de situatie in Gaza, waar al meer dan 1800 doden zijn. En op de blokkade op water, elektriciteit en voedsel waar heel veel mensen onder te lijden hebben."