'De rancuneuze dictator Poetin heeft iedere rationaliteit verloren'

Ondanks de opbouw van troepen aan de Oekraïense grens, kwam de inval van Rusland voor de wereld toch plotseling. Het meest voor de hand liggende doel, zeggen experts, is het Oekraïense leger verslaan en de regering omverwerpen.

Sancties, en daarmee dreigen, hebben Poetin niet op andere gedachten kunnen brengen. Waren we naïef over Poetins plannen? Wat beweegt hem en wat is hij nog van plan?

"Ik denk niet dat Poetin het hele land wil en kan bezetten, daar heeft hij de mensen niet voor", zegt Jaap de Hoop Scheffer, oud-secretaris generaal van de NAVO en oud-minister van Buitenlandse Zaken, in Nieuwsuur. Poetin wil een regering in Kiev die volledig naar hem luistert, denkt hij, al "zal het voor hem nog niet zo makkelijk zijn om daar een club neer te zetten die naar zijn pijpen danst. De Oekraïense president Zelensky heeft veel mensen om zich heen die hem steunen."

Poetin hoopt met de luchtaanvallen en andere snelle militaire acties Oekraïne vlug op de knieën te dwingen, zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen. "Hij wil dat het land snel aan zijn eisen voldoet. Maar we hebben een strijdbare Zelensky gezien die het volk vraagt de wapens op te nemen."

In deze afbeelding zie je waar vandaag luchtaanvallen en andere beschietingen plaatsvonden:

De Hoop Scheffer vreest dat het conflict verder kan escaleren, zelfs naar NAVO-landen. "Poetin is wrokkig en rancuneus. Hij zegt: iemand die iets tegen mij durft te doen zal met wapens en geweld geconfronteerd worden wat de wereld nog niet heeft gezien. Dat is een onverhulde dreiging met kernwapens. Ik zou liever met een berekenbare dictator te maken hebben dan met een onberekenbare."

Nietsontziend geweld in Syrië

Heeft het Westen Poetin verkeerd ingeschat? Generaal buiten dienst en oud-NAVO-commandant Mart de Kruif vindt van wel. "We dachten: er is een verschil tussen wat hij kàn en wat hij doet. We schrikken hem wel af. Maar we schrokken hem niet af, dat is niet gelukt."

Oud-Amerikaans ambassadeur bij de NAVO Ivo Daalder vindt dat het Westen al veel langer naïef was over Rusland. "Rusland heeft een veel sterker leger dan aan het begin van de eeuw. We hadden een steviger antwoord moeten hebben toen Rusland Oekraïne in 2014 binnenviel. We hadden de Oekraïners meer moeten helpen."

Maar Europa en de VS waren te verdeeld: moesten ze toenadering zoeken tot Rusland en de dialoog openhouden of was juist afschrikking nodig? Daalder: "Sommige landen wilden dat laatste en zij hadden achteraf gezien mogelijk gelijk."

"Poetin heeft een historie van nietsontziend geweld", vervolgt De Hoop Scheffer. "Hij heeft in Syrië ziekenhuizen en scholen gebombardeerd. Zo is hij groot geworden en zo voert hij nu zijn plan uit."

Toch vindt de oud-NAVO-baas niet dat het Westen de plannen van Rusland de laatste tijd verkeerd heeft ingeschat. "De Amerikanen lekten bewust inlichtingen om aan te geven hoe serieus de dreiging was. Je kunt niet zeggen dat we naïef waren. We hóópten dat het niet zou gebeuren."

Bovendien: het Westen had weinig kunnen ondernemen tegen Poetin, benadrukt De Hoop Scheffer. "We gaan geen oorlog voeren met Rusland vanwege andere landen waar Poetin exclusieve invloed wil hebben."

Alexander Vindman, voormalig lid van de Amerikaanse Nationale Veiligheidsraad en geboren Oekraïner, vindt dat we Oekraïne en de dreiging vanuit Rusland wel degelijk serieuzer hadden kunnen nemen. "Poetin bedreigde langzamerhand de Europese veiligheid en daar is niet genoeg op gereageerd. Oekraïne moet in elk geval voorzien worden van luchtdoelgeschut om het de Russen moeilijk te maken."

Wrok over uitbreiding NAVO

Niet alleen nam het Westen Poetins dreigementen niet serieus genoeg, maar ook zijn wensen, zegt Laurien Crump, universitair docent geschiedenis van de internationale betrekkingen. "Poetin wil niet dat de NAVO verder oprukt naar het oosten. Voor de Russen is de NAVO nog steeds het bondgenootschap dat is opgericht om de Russen eruit te houden."

Na de val van de Berlijnse Muur "kreeg Rusland de mondelinge verzekering dat de NAVO na de aansluiting van Oost-Duitsland zich niet verder naar het oosten zou uitbreiden". De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken zei in 1990 tegen Sovjetleider Michail Gorbatsjov dat de NAVO "geen inch" naar het oosten zou opschuiven. Die toezegging is nooit formeel vastgelegd, maar "vanuit Ruslands perspectief is het Westen deze belofte niet nagekomen", zegt Crump. Want uiteindelijk traden alle voormalige Oostbloklanden toe tot de NAVO, behalve Rusland zelf.

Maar, benadrukt Crump, "dat rechtvaardigt op geen enkele manier dat hij Oekraïne aanvalt". Ook Daalder zegt: het Westen handelde misschien naïef, maar "de oorlog is niet uitgelokt en volledig de keus van Rusland".

Nieuwsuur-verslaggever Gert-Jan Dennekamp reist vanuit Oost-Oekraïne naar het westen. Onderweg spreekt hij burgers over de Russische invasie:

Crump: "Dit is een flagrante inbreuk op de soevereiniteit van Oekraïne. Je ziet een doldrieste president Poetin die het contact met de realiteit kwijt lijkt."

Dat beaamt De Hoop Scheffer. En daar zit ook precies zijn angst. "Hij is volstrekt onberekenbaar. Dat is een groot risico."

Hij sluit uit niet uit dat Poetin na Oekraïne doorstoomt naar NAVO-landen in Oost-Europa. "Het is niet waarschijnlijk. Maar hij is onberekenbaar en wordt verteerd door wrok en rancune. Dan moet je niet uitsluiten dat hij een probleem creëert tussen Kaliningrad en Belarus. Dat gebied is vanuit West-Europa de toegang naar de Baltische landen. Als hij die passage afsluit, zou dat voor de NAVO een reden voor oorlog zijn."

'Poetin zoekt onze zwakte'

Ook Daalder maakt zich zorgen dat het Poetin niet alleen om Oekraïne te doen is. "Ik vrees dat het zoeken naar zwakte, wat Poetin doet, zal uitstrekken naar NAVO-gebied."

"Dit is een keerpunt in de wereldgeschiedenis. Rusland is vanaf nu een vijand. We moeten zorgen dat Poetins plannen niet slagen."