GroenLinks en D66 willen na toeslagenaffaire overheid dwingen tot meer openheid

• Jorn Jonker

  politiek verslaggever

De affaire met de kinderopvangtoeslag onderstreept de noodzaak van meer openheid bij de overheid. Dat zeggen D66 en GroenLinks die met een wetswijziging komen voor meer transparantie.

De twee partijen kwamen eerder al met een initiatiefwet die dit moet bewerkstelligen: de Wet Open Overheid. Die wordt morgen al in de Kamer behandeld. Maar met de wijziging op hun eigen wet willen de partijen nu nog verder gaan. Ze willen onder meer een soort ombudsman instellen waar journalisten terechtkunnen als ze bijvoorbeeld opgevraagde overheidsinformatie niet, of weer eens veel te laat, krijgen van een ministerie.

'Twee scheppen erbij'

Het wetsvoorstel zoals het er tot vandaag lag, kon waarschijnlijk op voldoende steun in de Kamer rekenen. De indieners waren graag gelijk al wat verder gegaan in het wettelijk afdwingen van transparantie bij de overheid, maar waren bang dat ze daarvoor onvoldoende politieke steun zouden krijgen, zeggen ze.

Na het vernietigende rapport over de toeslagenaffaire is het politieke klimaat veranderd, zien de indieners van de wet. "We doen er nu twee scheppen bij, dat wilden we altijd al, maar vanwege het draagvlak en de kosten deden we dat niet", zegt D66-Kamerlid Steven van Weyenberg. "We hopen dat in deze nieuwe werkelijkheid partijen die eerst heel kritisch waren, nu ook mee gaan in verdere stappen." GroenLinks-Kamerlid Bart Snels: "De toeslagenaffaire laat zien hoe belangrijk het is voor de samenleving dat de informatiehuishouding van de overheid deugt."

Onder andere journalisten waren zeer kritisch over het eerste voorstel voor de Wet Open Overheid (WOO), die de opvolger moet worden van de Wet openbaarheid van bestuur (WOB). Critici die meer openheid willen, menen dat de WOO wel meer transparantie regelt, maar lang niet genoeg.

Een van de wensen van journalisten was een zogeheten informatiecommissaris. Die willen GroenLinks en D66, via een andere route, nu toch per wet gaan regelen. Er moet volgens hen een 'adviescollege openbaarheid en informatiehuishouding' komen, waar ook journalisten in kunnen zitten. Dat college kan bemiddelen als media aankloppen met klachten over ministeries die hun niet de gevraagde informatie geven, bijvoorbeeld als er veel wordt weggelakt uit stukken.

Met de wetswijziging willen de partijen ook regelen dat alle geopenbaarde informatie op één plek terechtkomt. En dat wettelijk wordt vastgelegd dat de informatiehuishouding van ministeries op orde komt. Dat klinkt misschien saai, zeggen de indieners, maar schandalen zoals die met de toeslagenaffaire laten zien dat als ambtenaren opgevraagde stukken hadden kunnen vinden, er een hoop leed voorkomen had kunnen blijven.

Overheid overschrijdt regels nu al

Verschillende media-organisaties vonden eerder al dat de Wet Open Overheid niet ver genoeg gaat. Thomas Bruning, algemeen secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), spreekt met deze aanpassing nu van "een goede eerste stap". "Die andere verbeterpunten die we signaleren, zijn nog steeds niet weg", zegt hij wel.

Bruning hoopt dat het adviescollege die punten zoals het stelselmatig te beperkt of te laat beantwoorden van informatieverzoeken door ministeries bij de overheid zal gaan aankaarten waardoor daar ook wat aan gedaan wordt. Want de overheid houdt zich dus nu al niet aan de huidige regels.

Zo kregen Kamerleden zoals Pieter Omtzigt en Renske Leijten in de toeslagenaffaire ook volgens de huidige wetten niet de informatie waar ze recht op hadden. Het kabinet buigt zich deze week in een extra ministerraad onder meer over de vraag hoe dat beter moet.