Om hem gaat het MH17-proces níet: Vladislav Soerkov, de Kremlin-connectie
Vier mannen staan vanaf maandag terecht voor hun aandeel in de ramp met vlucht MH17. Ze waren betrokken bij het transport van de Buk-raket die het vliegtuig neerhaalde: zij vroegen om het wapen en leverden het af op de lanceerplaats.
Maar: de vier hebben niet op de knop gedrukt en hebben geen opdracht gegeven tot de aanval. Volgens de tenlastelegging hebben de mannen alleen steun gegeven aan de "commandant(en) en/of bemanning van de (...) Buk". De echte verantwoordelijkheid voor de aanval reikt vermoedelijk tot in het Kremlin, met een sleutelrol voor een belangrijke adviseur van president Poetin. Wie is deze man?
De grijze kardinaal
De Buk-raket waarmee de MH17 in 2014 was neergehaald, is volgens het Openbaar Ministerie afkomstig uit Rusland. Het Joint Investigation Team (JIT), het internationale team dat onderzoek doet naar het misdrijf, publiceerde vorig jaar november afgeluisterde gesprekken waaruit een belangrijke rol blijkt van hoge Russische militairen en een hoge Kremlinadviseur, Vladislav Soerkov.
Soerkov werd vorige maand door president Vladimir Poetin ontslagen. Daarvoor was hij jarenlang een vertrouwenspersoon van Poetin en sinds 2013 was hij verantwoordelijk voor Ruslands politiek in Oekraïne.
'De poppenspeler', 'grijze kardinaal' en 'Raspoetin'. Allemaal bijnamen voor de man die al sinds eind jaren 90 een adviseur van het Kremlin is. Soerkov blijft het liefst in de schaduw, maar zijn invloed is groot, zegt ook politicoloog Gleb Pavlovski. Hij werkte, ook als Kremlin-adviseur, tot 2012 regelmatig met Soerkov samen.
Soerkov is zeer loyaal aan Poetin. Als Poetin in 2000 voor het eerst wordt gekozen tot president, toast Soerkov "op de vergoddelijking van de macht", zegt Pavlovski die toen ook het glas hief. "Het was meer dan loyaliteit, het was toewijding."
Soerkov was de architect van de 'gecontroleerde democratie'. Het parlement had geen stem, oppositie werd genegeerd en doodgezwegen. Het leverde Soerkov de bijnaam de poppenspeler op. Pavlovski steunde zijn aanpak: "De chaotische jaren 90 waren net voorbij en niemand wilde daarnaar terugkeren. We bouwden een nieuwe staat, de politiek werd bevroren, na een eeuw van revoluties."
Onze man in het Kremlin
De loyale dienaar van Poetin controleert tien jaar lang de binnenlandse politiek. In 2013 wordt hij verantwoordelijk voor het Oekraïne-beleid. Pavlovski: "Dat beleid viel niet onder Buitenlandse Zaken, maar onder het Kremlin, en eigenlijk onder het hoofd van het presidentieel apparaat."
De pro-Russische rebellen in de oostelijke Oekraïense provincies Donetsk en Loegansk noemden Soerkov "onze man in het Kremlin". Uit de afgeluisterde telefoongesprekken blijkt dat er tussen hen veel contact was. Volgens de rebellenleider Aleksandr Borodai is Soerkov "slim, wilskrachtig, vastberaden en gedisciplineerd", een man die loyaal de opdracht van zijn baas Poetin uitvoert.
Borodai noemt de telefoonopnamen het resultaat van knip- en plakwerk, al erkent hij dat hij vaak sprak met Soerkov over politieke en economische steun. "We hebben dat besproken, niet via de telefoon, maar in Moskou."
In de maanden voor de ramp met vlucht MH17 ijveren Borodai en Soerkov nog samen voor militaire steun aan de separatisten in Donetsk, zo blijkt uit de telefoongesprekken. Soerkov vraagt zijn militaire vrienden in het Kremlin om steun. Het JIT gaat ervan uit dat Soerkov betrokken was bij het beschikbaar stellen van de Buk en mogelijk ander materieel dat nodig was in het oosten van Oekraïne.
Pavlovski meent dat Soerkov de spin in het politieke en economische web was in de rebellenprovincies, al maken de Russische geheime dienst en het ministerie van Defensie militair de dienst uit. "Soerkov stond in het centrum van deze politiek, maar hij kon het leger niet leiden. Dat lieten de militairen niet toe."
Poetin uiteindelijk verantwoordelijk?
Het onderzoek van het JIT richt zich nu dan ook op hoge militairen, zoals de commandant van het zuidelijke Russische district Rostov, Andrej Serdjoekov, en de baas van veiligheidsdienst FSB, Aleksandr Bortnikov.
Pavlovski zegt dat het in deze zaak niet om de individuele verantwoordelijkheid gaat. "Dit is een politieke misdaad omdat men niet voorzichtig genoeg was." En de verantwoordelijkheid daarvoor ligt volgens hem uiteindelijk bij president Poetin.
