Steeds meer asielaanvragen die voorheen vrijwel automatisch werden goedgekeurd, worden nu afgewezen. Dat zeggen asieladvocaten, Vluchtelingenwerk en deskundigen tegen Nieuwsuur. Als oorzaak wijzen zij op de nieuwe werkwijze van de Immigratie en Naturalistatiedienst (IND), die op 1 juli is ingegaan.
De aanpassing van de werkwijze is bedacht door voormalig staatssecretaris van Asiel Erik van der Burg, met als doel meer asielverzoeken te kunnen afwijzen. Dat lijkt dus te lukken, maar de betrokkenen die Nieuwsuur heeft gesproken waarschuwen dat de nieuwe werkwijze in de praktijk alleen maar zal leiden tot extra werk voor de IND en níet tot minder ingewilligde verzoeken. Dat komt doordat de afgewezen asielaanvragen in tweede instantie mogelijk alsnog worden goedgekeurd.
De belangrijkste verandering in de beoordeling van asielverzoeken, is dat asielzoekers die geen documenten bij zich hebben aan vijf geloofwaardigheidscriteria moeten voldoen. Voorheen waren die criteria er ook al, maar die werden vooral gezien als richtlijn. In de nieuwe werkwijze is het meer een checklist, zegt rechtspsycholoog Tanja van Veldhuizen. Zij promoveerde aan de Universiteit Maastricht op de werkwijze van de IND en traint IND-medewerkers.
Ik vraag me af wat er gebeurt met mensen die door schaamte of stigma over bepaalde dingen niet willen praten.
Volgens Veldhuizen worden mensen zonder identiteitsdocumenten tegenwoordig vaak als ongeloofwaardig gezien. "Dat klinkt op het eerste oog misschien redelijk, maar de realiteit is dat veel mensen die vluchten hun papieren moeten weggooien van smokkelaars."
In de richtlijnen staat bovendien dat als iemand weigert een vraag te beantwoorden, dat een reden is het verhaal ongeloofwaardig te achten. "Ook dat klinkt misschien redelijk, maar ik vraag me wel af wat er gebeurt met mensen die bijvoorbeeld door schaamte of stigma over bepaalde dingen niet kunnen of willen praten", aldus Veldhuizen. "Veel mensen hebben slechte ervaringen met de autoriteiten in hun eigen land en zijn daarom terughoudend."
Afghaanse vrouwen
De IND zegt zelf dat het nog te vroeg is om een oordeel te vellen over de effecten van de nieuwe werkwijze, maar asieladvocaten en Vluchtelingenwerk zien nu al hoe het uitpakt in de praktijk. Zij zien dat mensen die voorheen als groep als kwetsbaar werden beoordeeld, nu individueel moeten aantonen dat ze gevaar lopen als ze worden teruggestuurd.
"Het bijzondere is dat het ook gebeurt met groepen waarvan je redelijkerwijs kan zeggen dat iedereen in die groep risico loopt", zegt asieladvocaat Bart Toemen. Als voorbeeld noemt hij een Afghaanse vrouw die hij bijstaat, van wie de asielaanvraag is afgewezen. "Vóór 1 juli werd gezegd: de positie van vrouwen in Afghanistan is zeer slecht. Er ligt ook een uitspraak van het Hof van Justitie van begin dit jaar waarin staat dat Afghaanse vrouwen een sociale groep vormen die moet worden toegelaten. Ik denk dat het verzoek van deze vrouw vóór 1 juli gewoon was ingewilligd."
Toemen denkt dan ook dat de nieuwe werkwijze vooral zal leiden tot meer beroepsprocedures. "En ik denk ook dat dat merendeels gegronde beroepen zijn. En als een beroep gegrond wordt verklaard, zal de IND het werk opnieuw moeten doen."
Foto's van kogelgaten
Asieladvocaat Maartje Terpstra begeleidt een Somalisch minderjarig meisje dat afgelopen vrijdag is afgewezen door de IND. Ze dreigde in haar thuisland te worden uitgehuwelijkt aan een leider van terreurbeweging Al Shabaab. Toen ze met hulp van haar neef vluchtte naar hoofdstad Mogadishu, werd het huis van haar familie beschoten en haar neef werd ontvoerd en vermoord.
Hoewel ze bij de IND met foto's kon aantonen dat er kogelgaten in het huis van haar familie zaten en dat haar neef dood is, vond de IND dat niet voldoende. "Ik weet zeker dat zij eerder wel asiel zou hebben gekregen'', zegt advocaat Terpstra. Ook zij verwacht dat de nieuwe afwijzingen tot meer werk voor haar, haar collega's, de rechters en de IND gaan leiden. "En met een gebrek aan capaciteit zitten we daar allemaal niet op te wachten."
Minister Marjolein Faber van Asiel en Migratie reageert: "Omdat de werkwijze kort geleden is ingevoerd, is er nog geen zicht of dat tot significant meer afwijzingen leidt. Of afwijzingen juist zijn, kan natuurlijk getoetst worden in beroep."
