Gebruikt Rusland het giftige chloorpicrine tegen Oekraïense militairen aan het oorlogsfront? De Amerikanen kwamen vandaag met deze sterke beschuldiging, maar leveren daarvoor nog geen bewijzen. Experts noemen het "zeer aannemelijk" dat de Russen het gifgas chloorpicrine inzetten om Oekraïense soldaten uit hun loopgraven te verdrijven.
De Duitse chemicus Ralf Trapp werkt al jaren als adviseur voor de controle op chemische wapens, vroeger ook voor de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). Chloorpicrine noemt hij een heel sterk traangas. Mensen die ermee in aanraking komen, krijgen last van heftige irritatie van de ogen en van de luchtwegen. "Het zorgt ervoor dat mensen proberen te ontsnappen en wegrennen uit het gebied waar ze worden blootgesteld aan het gas."
Moskou zou volgens de Amerikanen het internationale Verdrag chemische wapens CWC schenden, dat verbiedt het gebruik van chemische wapens in een conflictsituatie. Het Kremlin ontkent vandaag dat Russische militairen in Oekraïne chemische wapens gebruiken. Oekraïne en Rusland beschuldigen elkaar al langer over en weer.
Doorstoten
"We hebben gezien dat het front al een lange tijd stilligt en door naar dit soort wapens te grijpen, willen de Russen misschien een doorbraak forceren", zegt universitair docent Oorlogsstudies Anneleen van der Meer, die onderzoek doet naar chemische wapens. "Het gas veroorzaakt ook angst, zo'n wapen doet psychisch iets met je. Je weet niet wat je binnenkrijgt en wat de gevolgen zijn. Je ervaart alleen maar verstikking en pijn. Daardoor verlaten die soldaten dan hun post en kunnen de Russen doorstoten."
Voor het internationaal recht maakt het niet uit welke chemische wapens een land gebruikt. Maar zodra een chemisch wapen wordt ingezet in een conflictsituatie, is dat een overtreding van het verdrag.
Een chemisch wapen is een niet-explosieve chemische stof die mensen buiten gevecht stelt, verwondt of doodt. Een biologisch wapen is vaak gebaseerd op virussen en bacteriën.
Al in de Eerste Wereldoorlog werd chloorpicrine gebruikt in artilleriegranaten en bommen. Trapp denkt dat het goed mogelijk is dat Rusland het gas in Oekraïne inzet. "Op de Russische televisie waren soldaten die daarover spraken en vertelden dat ze het gas gebruiken om Oekraïense soldaten uit hun beschermende plaatsen te verdrijven. Het is dus aannemelijk, maar er is een onafhankelijk onderzoek nodig om de feiten te kunnen verifiëren."
De OPCW zou zo'n onafhankelijk onderzoek kunnen uitvoeren, zegt Trapp. Dat is bijvoorbeeld gebeurd in Syrië. Al was het onderzoek niet in Syrië zelf, daarvoor kreeg de organisatie geen toestemming. Een onderzoeksteam moest het hebben van verklaringen van betrokkenen, monsters en documenten. "Het kan dus in ingewikkelde situaties wel, maar het is natuurlijk geen gemakkelijke taak. En inspecteurs naar een oorlogsgebied sturen is niet iets dat je lichtvaardig doet", zegt Trapp.
Politiek spel
Van der Meer vindt dat de VS over het algemeen goed is ingevoerd. "Die weten waar ze het over hebben. Ze zijn niet over één nacht ijs gegaan met deze beschuldigingen. Ze hebben natuurlijk bewijs verzameld. En nu zijn we op het punt gekomen waarop de VS zegt: tot hier en niet verder."
Rusland heeft het CWC-verdrag ook ondertekend, maar op een overtreding staat niet meteen een straf. "Consequenties verbinden aan het internationale recht is altijd lastig", zegt Van der Meer. "Daarom zie je dus nu een politiek spel op gang komen waarbij de VS nieuwe sancties oplegt."
Nadat de Amerikaanse president Joe Biden aan het begin van de Russische invasie al had gezegd dat het gebruik van chemische wapens in Oekraïne tot "ernstige gevolgen" zou leiden, hebben de Amerikanen nu nieuwe sancties aangekondigd. Die betreffen bijna 300 nieuwe ondernemingen of personen die direct of indirect de Russische wapenindustrie helpen, bijvoorbeeld met onderdelen voor drones of raketsystemen. Twintig van die bedrijven zitten in China en Hongkong. China is volgens de VS de belangrijkste toeleverancier van de Russische wapenindustrie.
Trapp vindt het overigens niet verrassend dat Rusland het gebruik van het gas ontkent. "Dat deden ze eerder ook. Rusland heeft altijd volgehouden dat het al zijn chemische wapens heeft vernietigd. Maar er is ook zenuwgas gebruikt, bijvoorbeeld door Russische agenten bij moordpogingen, die vragen doen rijzen in hoeverre we de Russen hondderd procent kunnen geloven."
Verder benadrukt Trapp nog dat het nu niet gaat om de ergste soort gas. Alleen in zeer grote hoeveelheden is chloorpicrine dodelijk. "Dus het is geen zenuwgas zoals in Syrië is gebruikt." De geschiedenis van de chemische oorlogsvoering heeft de wereld geleerd dat een land met goed opgeleide, goed voorbereide en goed uitgeruste troepen dergelijke situaties aankan, zegt Trapp. "En dan is het voordeel van het gebruik van dit chemische wapen niet heel groot."
