Landen als Noorwegen, Australië en Brazilië lieten zich lange tijd inspireren door het succesvolle en tolerante Portugese drugsbeleid. Maar bezuinigingen, de opkomst van nieuwe drugs en grote drugkartels zetten dat beleid nu op scherp.
Al bijna een kwart eeuw zijn in Portugal alle drugs 'gedecriminaliseerd': het gebruik en bezit van kleine hoeveelheden zijn uit het strafrecht gehaald. Wie in aanraking komt met de autoriteiten, moet voor een gezondheidscommissie verschijnen en krijgt uitgebreide verslavingshulp aangeboden als dat nodig is.
Het tolerante beleid is daarmee niet alleen gericht op openbare orde en veiligheid, maar ook op gezondheid. Een unieke aanpak die z'n vruchten afwierp: het aantal heroïnegebruikers én de criminaliteitscijfers daalden.
Joâo Goulâo is de nationale drugscoördinator in Portugal en architect van dat beleid. "Dankzij onze manier kunnen we mensen die in aanraking komen met de politie, zo goed mogelijk binnen de gewone maatschappij opvangen. We behandelen verslaafden, probleemgebruikers, maar ook mensen die met andere problemen te maken hebben."
Beleidsmakers van over de hele wereld komen naar Portugal om van het succes te leren, zegt Goulâo. "Alleen al vorig jaar hebben we 52 bezoeken gehad. Van overal ter wereld. Ook uit Nederland, Ierland, Noorwegen, Tsjechië."
'Doorgeschoten'
Jarenlang daalde het aantal drugsdoden in Portugal, maar dat cijfer stijgt weer. En al gaat het in Europees perspectief niet heel slecht, in de Europese lijsten van harddrugsgebruik duiken Lissabon en Porto weer op in de top. Voor die lijsten wordt rioolwater geanalyseerd op bijvoorbeeld ketamine en cocaïne.
Driekwart van de Portugezen zegt overlast te ondervinden van drugsgebruikers. Het gebruik is door de progressieve aanpak veel te normaal geworden, vindt Rui Moreira, de burgemeester van Porto. "De balans is weg. We zijn doorgeschoten."
Volgens de burgemeester kunnen sommige scholen 's ochtends vaak niet eens met de lessen beginnen. "Eerst moeten leraren het schoolplein hebben gecontroleerd op naalden. In de buurt van een school mag niemand snoep verkopen of reclame maken voor ijs. Je mag er geen sigaret roken terwijl je op je dochter of zoon wacht, maar als iemand drugs gebruikt, gebeurt er niks."
Buurtgenoten in Porto hebben een burgerwacht opgericht om iets tegen de drugsoverlast te doen:
Ondertussen lijkt de toevoer van drugs alleen maar toe te nemen. Het machtige Braziliaanse drugskartel PCC gebruikt de Portugese havens als toegangspoort tot Europa en krijgt steeds meer voet aan wal. De Portugezen onderscheppen elk jaar meer cocaïne: vorig jaar 21.000 kilo, bijna de helft van wat er in Rotterdam wordt onderschept.
"Dit is een zorg van heel Europa, niet alleen van Portugal", zegt politie-inspecteur Vitor Ananias. "Als cocaïne via Nederland binnenkomt, heeft dat invloed op Portugal en als het via Portugal binnenkomt, heeft dat invloed op Nederland."
Weer strafbaar
Voor burgemeester Moreira is het tijd voor een ander drugsbeleid. "In sommige delen van de stad, voor openbare gebouwen en voor scholen, moeten we het gebruik van injecteerbare drugs weer verbieden en desnoods strafbaar maken."
Maar dat pleidooi stuit meteen op tegenstand van de nationale drugscoördinator. Het probleem aanpakken met nieuwe wet- en regelgeving vindt hij geen goede oplossing. "We moeten het probleem op een humane en pragmatische manier aanpakken", zegt Goulâo.
Hij blijft geloven in het door hem vormgegeven beleid als er meer oog komt voor de nieuwe situatie. "Na de eerste succesvolle jaren kregen we minder geld en ook minder aandacht. En er zijn problemen bij gekomen. Eén daarvan is het gebruik van crack."
In het Portugese parlement is er vooralsnog ook geen groot draagvlak voor een grote koerswijziging. Alleen het rechts-populistische Chega, dat de nieuwe centrumrechtse regering gedoogt, wil een hardere koers.
