Meerdere provincies legden het afgelopen jaar boetes op aan vervoersbedrijven, omdat ze hun afspraken niet nakomen. Regionale vervoerders worstelen met personeelstekorten, opgelopen kosten en teruggelopen reizigersaantallen.
De afgelopen maanden stapelden de problemen zich in verschillende delen van het land verder op. Zo kreeg busvervoerder EBS deze week twee boetes van de Vervoerregio Amsterdam. Het busbedrijf kampt in de Zaanstreek met te veel uitval. De tweede boete is onder meer voor het nog niet op orde hebben van beloofde zero-emissiebussen. Zowel in de Zaanstreek als in Flevoland verzorgt EBS sinds december het openbaar vervoer.
De directeur van EBS bood de Provinciale Staten van Flevoland in februari al excuses aan voor de slechte prestaties van zijn bedrijf. Busritten in Flevoland, Gelderland en Overijssel vallen uit. In april past EBS de dienstregeling aan om de onverwachte uitval van ritten terug te dringen. De drie provincies overwegen ook een boete voor EBS, maar beslissen dat later.
Wachten of de bus überhaupt wel komt:
De vervoerregio's kiezen om de paar jaar via een aanbesteding welke vervoerbedrijven het openbaar vervoer mogen verzorgen. Daarvoor gelden afspraken, bijvoorbeeld over het minimaal aantal ritten per dag, de haltes die deel uitmaken van een buslijn of hoeveel bussen elektrisch rijden. Anders kan een boete volgen.
Uit een rondgang van Nieuwsuur langs de veertien vervoerregio's blijkt dat Gelderland, Noord-Brabant en Utrecht afgelopen jaar boetes uitdeelden vanwege het uitvallen van ritten, punctualiteit of het afschalen van de dienstregeling. De boetes gingen naar Hermes, Qbuzz, Keolis en Arriva.
Een deel van de boetes is nog voorwaardelijk. En sommige vervoerregio's zien af van een boete als de vervoerder met een goed verbeterplan komt of om een vervoerder niet verder in financiële problemen te brengen.
Grote klap
"Het doet ons pijn wat er op dit moment gebeurt", zegt Gerrit Spijksma, topman van Qbuzz en voorzitter van belangenbehartiger OV-NL. Als belangrijkste redenen voor de problemen noemt hij het personeelstekort en de financiële situatie van de vervoerders na corona.
Dat corona de sector een grote slag heeft toegebracht, beaamt Erik Verhoef, hoogleraar Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit. "Toen raakte het regionale ov een deel van de reizigers kwijt, die nog niet allemaal zijn teruggekeerd. Verder was er inflatie, is energie duurder en zijn er problemen op de arbeidsmarkt. Dat alles maakt het lastig de kwaliteit te bieden die we eigenlijk zouden willen zien."
Uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat reizigers in 2023 het ov aanzienlijk meer (15 procent) gebruikten dan in 2022, maar dat het aantal keer dat er is ingecheckt nog altijd 13 procent lager ligt dan in 2019, vóór corona. Demissionair staatssecretaris van Infrastructuur Vivianne Heijnen (CDA) zegde in oktober nog 300 miljoen euro per jaar extra toe aan het streekvervoer. Dat moet een flinke stijging van ticketprijzen voorkomen en het ov-aanbod overeind houden.
Juist het systeem van aanbesteden zou een deel van de oorzaak zijn van de hoge uitval van busritten en de afschaling van dienstregelingen, zeggen critici. Concurrerende vervoerders proberen zo goedkoop mogelijk, zoveel mogelijk ov te bieden in gebieden van de aanbesteding. "Het leidt uiteindelijk tot afname van de bereikbaarheid tussen stad en platteland en een veel hogere werkdruk voor de werknemers", zegt Marijn van der Gaag van FNV Streekvervoer.
"Vervoerders schrijven zich te goedkoop in." Ze zoeken volgens Van der Gaag dan naar oplossingen als het schrappen van lijnen of het inkorten van de rusttijden van buschauffeurs.
Ook de Tweede Kamer wil onderzoek naar het systeem en wil dat het kabinet kijkt of provincies net als de vier grote steden zelf een ov-bedrijf op kunnen richten. Maar demissionair staatssecretaris Heijnen schrijft in een brief aan de Kamer dat de marktwerking in het regionale openbare vervoer - sinds begin van deze eeuw - juist tot een beter ov-aanbod leidt.
Hoogleraar Verhoef: "De reden om destijds met die aanbestedingen te beginnen, was dat het eigenlijk allemaal te duur was." Volgens Verhoef is de bedrijfsvoering dankzij het aanbesteden inderdaad efficiënter geworden en is het ov daardoor goedkoper. "Als je daarmee stopt, verlies je de disciplinerende werking van aanbesteden."
Geen 'quick fix'
Een ov-bedrijf in handen van de stad, biedt inderdaad geen garantie voor minder problemen. In Den Haag en Rotterdam werd de dienstregeling recent weer afgeschaald als gevolg van personeelstekorten. Amsterdam kampt met veel rituitval.
Volgens Spijksma van OV-NL doen de vervoerders er momenteel alles aan om nieuw personeel te werven. "Maar het is helaas geen quick fix en en het is niet zo dat de sollicitanten in de rij staan."
Wie bepaalt de prijs van het OV? NPO Kennis maakte er deze explainer over.
