Adviesraad waarschuwt: 'Nederland, maak je klaar en breng je defensie op orde'

Nederland moet Oekraïne blijven steunen op militair, diplomatiek en financieel gebied. Daarvoor moet structureel extra geld naar defensie, bovenop de NAVO-norm van 2 procent van het bruto binnenlands product.

Dat vindt de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) die het kabinet en de Tweede Kamer adviseert. Er moet een defensieplan komen voor een efficiëntere, minder versnipperde en veel snellere defensie-industrie.

Voorzitter van de AIV, oud-minister Bert Koenders, zegt dat "we ons moeten realiseren dat we er steeds meer alleen voor komen te staan. Dat betekent een versterking van de Europese pijler van de NAVO. En daar hoort een sterke Europese defensie-industrie bij".

Terwijl Oekraïne kampt met een gebrek aan munitie en de Russen gestaag bezig zijn met een opmars, stokt de militaire hulp aan Oekraïne door politieke meningsverschillen in de Verenigde Staten en de Europese Unie. Demissionair minister van Defensie Kajsa Ollongren zei vorige week ook dat Nederland de defensie-uitgaven moet verdubbelen mochten de Verenigde Staten - onder Donald Trump als nieuwe president - onverhoopt uit de NAVO stappen.

Tien jaar

Koenders waarschuwt dat de Europese defensie-industrie veel te gefragmenteerd is. "Hierdoor is in de EU een wildgroei aan verschillende types wapensystemen ontstaan en zijn de schaalvoordelen op de interne EU-markt voor defensiematerieel onvoldoende."

Met schaalvoordelen bedoelt Koenders dat nationale overheden slechts eens in de zoveel jaar in een nieuw wapensysteem investeren. Daarmee is de nationale industrie niet verzekerd van een voldoende gevulde en langjarige orderportefeuille om grote investeringen te doen. "Dat leidt tot minder kostenvoordelen in de industrie, grotere afhankelijkheid van de exportmarkt en een inefficiënte besteding van belastinggeld in de ontwikkeling, aanschaf en onderhoud van het defensiematerieel", staat in het advies.

Koenders is voorstander van een Europese benadering als het gaat om defensie. "Zorgen dat we op een verantwoorde manier fors gaan investeren." Zo willen producenten van wapensystemen graag zekerheid voor de lange termijn. "Daarom is het belangrijk dat we plannen vastleggen voor de komende tien jaar en daar ook een bedrag bij aanhouden. Anders is het de investering niet waard."

Na het pleidooi van de Nederlandse NAVO-admiraal Rob Bauer, pleitte gisteren in Nieuwsuur ook de voormalig oud-secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer voor een omslag in denken. Volgens hem moet het taboe af van investeren in wapenproductie, bijvoorbeeld bij pensioenfondsen. "Omdat we nu eenmaal in een andere situatie zitten. Dat vergt een totale wijziging van beleid en een overheid die bereid is daarin mee te denken."

De Hoop Scheffer: "Zelfs mijn generatie, en ik ben geboren in 1948, is nooit gewend geweest aan het feit dat er wel eens oorlog zou kunnen komen. "Wie verwachtte loopgraven in Europa in de 21e eeuw? Het is dichtbij en het zou dichterbij kunnen komen."

Langdurige orders

Edith Maat van de Pensioenfederatie, waaronder vrijwel alle 160 pensioenfondsen vallen, zegt dat de fondsen al jaren in de defensie-industrie investeren. "Maar we mogen niet zomaar overal in investeren. Niet in clustermunitie, kernwapens, landmijnen en biologische wapens. Want die leveren veel schade aan de burgerbevolking."

Maat vindt het iets te gemakkelijk om de bal bij pensioenfondsen neer te leggen. "Wij zijn niet de Nationale pinautomaat. Wij investeren geld van onze deelnemers. Defensie moet eerst komen met heldere plannen voor langdurige orders. Want pensioenfondsen kunnen geen orders geven voor kogels. Dat moet de overheid doen. Als de vraag er is en het levert een goed rendement op, gaan financiële instellingen vanzelf investeren."

Volgens data van het onderzoeksinstituut SIPRI investeren pensioenfondsen nog steeds voor ongeveer 1 miljard euro in de wapenindustrie, daarvan gaat zo'n 140 miljoen euro naar investeringen in controversiële wapens.

Zijn Nederland en de rest van Europa voorbereid op een oorlog: