Rutte gooit hoge ogen als nieuw 'oliemannetje' van de NAVO

• Nynke de Zoeten

  politiek verslaggever
• 

  Arjan Noorlander

De NAVO is op zoek naar een nieuwe secretaris-generaal en demissionair premier Mark Rutte is op dit moment de grootste kanshebber. Nadat hij jarenlang belangstelling voor een internationale functie had ontkend, solliciteerde Rutte vorig jaar oktober openlijk naar de functie, nadat zijn kabinet was gevallen. Volgens insiders heeft Rutte de juiste papieren voor de topfunctie.

Ruttes naam gaat al langer rond in Brusselse kringen, zegt luitenant-generaal b.d. Jan Broeks, die jarenlang een hoge functie had in de militaire staf van de NAVO. "Dat Rutte favoriet is, is niet voor niks." Broeks ziet dat Rutte waardering krijgt vanuit de NAVO. "Hij werkt altijd mee aan een oplossing. En zeker sinds de inval in Oekraïne kiest hij duidelijk positie." Zo pleitte Rutte relatief snel voor het sturen van tanks en gevechtsvliegtuigen.

Oud-topdiplomaat Timo Koster, die ook jarenlang bij de NAVO werkte, was verbaasd dat Rutte zijn interesse hardop uitsprak, maar niet over wat hij zei. Hij vermoedt dat Rutte wist dat hij de belangrijkste steun al binnen had. "Dat hij inschat dat zijn kansen groot zijn. En ik denk dat dat klopt."

Unanimiteit

Als Rutte de Noor Jens Stoltenberg dit najaar wil opvolgen als secretaris-generaal, moeten alle landen en alle bondgenoten daarmee instemmen. Een formele procedure is er niet. De NAVO-ambassadeurs komen uiteindelijk bij elkaar om de kandidaten te bespreken. De Verenigde Staten hebben een belangrijke vinger in de pap.

"Bij Stoltenberg was die meeting binnen vijf minuten klaar", zegt Broeks. Want het echte besluit is dan al door de regeringsleiders in onderlinge overleggen genomen. "Er wordt ook niet over gestemd, zoals ze binnen de NAVO nergens over stemmen", zegt Koster. "Op een gegeven moment is er gewoon unanimiteit."

Vorig jaar januari bezocht Rutte de Amerikaanse president Joe Biden. Die zou Rutte hebben gevraagd naar zijn interesse voor de functie. Het zou niet de eerste keer zijn geweest dat Rutte werd gepolst. Volgens bronnen dicht bij Rutte hapte hij toen niet toe omdat door een aangekondigd vertrek zijn kabinet zou vallen.

Maar Rutte gooide de deur voor zichzelf niet helemaal dicht, hoort Koster in Brussel terug. "Verstandig dat hij de optie openhield. Dat de president van de VS je vraagt, is geen kleinigheid. Dat zal best druk op hem hebben gelegd."

NAVO-norm

De NAVO wil het liefst een oud-premier uit een middelgroot land, en sowieso een Europeaan. Daar heeft Rutte volgens Broeks en Koster de geschikte papieren voor. "Hij heeft veel ervaring en hij heeft laten zien dat hij een flexibele en goede dealmaker is. Dat helpt als je een organisatie van meer dan dertig landen moet leiden", zegt Koster.

Al zijn er ook zaken die tegen Rutte pleiten. Zo haalt Nederland, ook de komende jaren, de NAVO-norm niet. Dat is de afspraak dat ieder land 2 procent van het bruto binnenlands product uitgeeft aan defensie. De uitgaven voor defensie zijn sinds de Russische inval in Oekraïne wel flink gestegen, maar de twee procent haalt Nederland niet.

Koster: "Rutte is de enige zittende leider die zelf de afspraken voor de NAVO-norm heeft getekend, twee keer: in 2014 in Wales en in 2016 in Warschau. Dus je kan het hem ook persoonlijk aanrekenen dat we die norm niet halen."

Broeks ziet in Amerika een stroming opkomen onder de Republikeinen die geen NAVO-leider wil uit een land dat niet voldoet aan de norm van 2 procent. "Als iemand een stok zoekt om te slaan, dan kan dit een stok zijn."

Maar Koster brengt daar tegenin dat Stoltenberg ook geen track record had op defensiegebied en zelfs nog heeft meegelopen in vredesmarsen en protesten tegen kruisraketten. "Het gaat uiteindelijk om leiderschap", zegt hij.

Dan is er nog de mogelijke wens dat het tijd is voor een vrouw als hoogste baas van de NAVO. Daarvoor meldde zich Kaja Kallas, premier van Estland. Een nieuwe lidstaat die ook nog voldoet aan de norm van 2 procent. "Er gaan zeker stemmen op dat het een Oost-Europeaan moet worden. Maar de vrees is dat die landen te veel de confrontatie zullen zoeken met Rusland", zegt Koster.

Donald Trump

Vóór Rutte pleit ook dat hij goed kan omgaan met de oud- en mogelijk toekomstige Amerikaanse president Donald Trump. Koster was eens bij een NAVO-vergadering waar Trump furieus werd omdat Europese landen te weinig aan defensie uitgaven. "Alle mensen achter de regeringsleiders moesten de zaal uit. Er werd een hartig woordje gesproken. Toen heeft Rutte een verzoenende rol gespeeld en de zaak weer binnen proporties te brengen."

Rutte zei tegen Trump dat de NAVO-uitgaven stegen en dat hij dat als zijn succes moest claimen. Dat deed Trump vervolgens op zijn persconferentie. Met de groeiende dreiging van Rusland en de mogelijke herverkiezing van Trump - die heel kritisch is op de NAVO - moet de NAVO-chef hét oliemannetje zijn dat alle lidstaten bij elkaar houdt. En die rol past Rutte als geen ander, denken zowel de oud-diplomaat als de oud-militair.

Maar helemaal een uitgemaakte zaak is het nog niet, zegt Broeks, die nóg een paar mogelijke beren op de weg ziet. "De grote vraag is wat de Hongaarse premier Viktor Orbán zal doen. En zullen Zuid-Europese landen een rekening met Rutte willen vereffenen na zijn harde opstelling tijdens de kredietcrisis? Uiteindelijk moet iedereen akkoord gaan, dus het balletje kan ook zomaar de andere kant oprollen."

Het besluit over de opvolging van Stoltenberg wordt uiterlijk in april verwacht, ruim voor de NAVO-top in juli waar het bondgenootschap het 75-jarig jubileum viert.