Ambtenaren westerse landen spreken zich uit tegen Gaza-beleid regeringen

• Nina Jansen

"Het is onze plicht om ons uit te spreken wanneer het beleid van onze overheden verkeerd is", zo begint de brief die ondertekend is door zo'n 850 ambtenaren uit Nederland, de Verenigde Staten, acht andere EU-lidstaten, het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en EU-instellingen zoals de Europese Commissie.

Nooit eerder verzamelden ambtenaren en diplomaten uit diverse landen zich om gezamenlijke stelling te nemen tegen het beleid van hun overheden. "Je ziet dat in veel landen dezelfde onvrede bestaat over de houding van de overheid jegens de oorlog in Gaza", zegt de voormalige diplomaat Angélique Eijpe, die de woordvoering doet namens de ambtenaren.

Zelf diende zij in november haar ontslag in bij het ministerie van Buitenlandse Zaken vanwege onvrede over de kabinetssteun aan Israël. De Amerikaan Josh Paul, medeorganisator van het initiatief, deed hetzelfde. En niet alleen in Nederland demonstreren ambtenaren wekelijks voor de deur van het ministerie van Buitenlandse Zaken, ook in de VS, Finland en bij het Europees Parlement spraken ambtenaren zich uit.

Toch ondertekenden de meeste ambtenaren het gezamenlijke statement anoniem. "Wij kunnen ons uitspreken, omdat we er niet meer werken", zegt Eijpe. "Maar ambtenaren zijn bang dat het gevolgen heeft voor hun loopbaan."

Een kentering

Het komt niet vaak voor dat ambtenaren zich openlijk tegen het beleid van hun overheid uitspreken, zegt hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans. Ook al mag het wel. "In de jaren 80 demonstreerden ambtenaren tegen de plaatsing van kernwapens in Nederland. Toen gingen militairen zelfs in uniform demonstreren en hingen er protestposters tegen de beslissing van het ministerie óp het ministerie. Vroeger vonden we het vanzelfsprekender dat ambtenaren kritisch mochten denken."

Daar ziet hij nu weer een kentering. Zo sloten ambtenaren zich recent aan bij de klimaatprotesten van Extinction Rebellion. "Dat ambtenaren zich nu internationaal verenigen is naar mijn weten echt uniek", zegt Voermans.

Sinds 1983 hebben ambtenaren, net als burgers, een grondwettelijke recht om zich uit te spreken. "Maar er is wel een beperking, vastgelegd in de Ambtenarenwet", legt Voermans uit. "Het mag niet je eigen functie of het functioneren van de openbare dienst in de weg staan. Iemand die verantwoordelijk is voor Gaza-beleid wordt dus niet geacht zich hier openlijk tegen te verzetten. Ook mag je bijvoorbeeld niet dingen delen die intern zijn besproken."

Dat ambtenaren zich nu tot de buitenwereld richten, komt volgens Eijpe doordat er binnen de ministeries niet naar hen wordt geluisterd. "We hebben allemaal intern kritiek geuit op het feit dat het beleid ingaat tegen het internationale recht en dat het de (inter)nationale veiligheid bedreigt. Onze kritiek is inhoudelijk, maar toch krijgen we vaak te horen: 'Ik snap dat het conflict veel emoties bij jullie oproept, laten we daarover praten.' Dat is frustrerend, want daar gaat het niet om."

Volgen haar wordt daarbij voorbijgegaan aan het feit dat de bezwaren van inhoudelijke aard zijn en voortkomen uit "ambtelijk en diplomatiek vakmanschap".

In de brief vragen de ambtenaren hun overheden om er alles aan te doen om een staakt-het-vuren, humanitaire hulp in Gaza en het vrijlaten van Israëlische gijzelaars af te dwingen. Ook willen ze dat hun overheden "stoppen te beweren dat er een strategische en verdedigbare redenering achter de Israëlische operatie zit" en dat ze "Israël verantwoordelijk houden voor de internationale humanitaire- en mensenrechtennorm die overal wordt toegepast", zoals bij "de steun aan het Oekraïense volk".