Wat gaat een toekomstig kabinet besluiten over de toekomst van de landbouw in Nederland? Vaststaat dat het hoog tijd is voor duidelijkheid, zegt Sjoukje Heimovaara, bestuursvoorzitter van Wageningen University & Research. "De aandacht gaat vooral uit naar de acute problemen - zoals stikstof - er wordt niet gekozen voor langetermijnoplossingen."
De impact van de landbouw in Nederland is enorm: stikstofproblemen, biodiversiteit die onder druk staat, problemen met de kwaliteit van water en natuur. Het zijn grote uitdagingen voor een nieuw kabinet dat er ook voor moet zorgen dat Nederland voldoende duurzaam en betaalbaar voedsel produceert voor iedereen.
Wageningen University & Research pleit in een vandaag verschenen rapport voor één samenhangend geheel van landbouw, voedsel en natuur. "Nu gaan we grote dilemma's uit de weg, dat moet echt anders. De tijd van pappen en nathouden is voorbij", zegt Heimovaara. Keuzes moeten niet alleen nú oplossingen brengen, maar zeker nog voor de komende dertig jaar, is het advies. "We hebben dappere leiders met visie nodig die keuzes maken: wat voor een land willen we zijn?"
Duurzame voedselsystemen
"Willen we in de toekomst genoeg, gezond en lekker voedsel houden, dan zullen we de productie daarvan anders moeten inrichten", zegt Heimovaara. "Voedselproductie is nu wereldwijd verantwoordelijk voor meer dan een kwart van alle broeikasuitstoot, gebruikt bijna driekwart van al ons zoet water en veroorzaakt grote druk op de biodiversiteit. Willen we de planeet leefbaar houden, dan is verandering noodzakelijk."
Onderzoeker landelijk gebied Bas Breman verwoordt het zo: "We zijn landbouw en natuur steeds meer gaan scheiden, we hebben ze uit elkaar getrokken. Eén van de uitdagingen van de toekomst is om te kijken of we het weer meer kunnen verweven. Maar daar zitten ook weer haken en ogen aan."
Internationale afspraken, de positie van Nederland in een economie met open grenzen en de vele claims - van woningbouw, energieproductie en infrastructuur - op de ruimte in het land, zijn bepalend voor welke keuzes de politiek kan maken. De universiteit verwacht een aantal dilemma's en komt met voorbeelden.
Wat wordt bijvoorbeeld de bijdrage van Nederland aan de wereldvoedselvoorziening? "Kijken we voor het bereiken van de voedsel- en natuurdoelen alleen naar Nederland, of ook naar Europa of zelfs de hele wereld? Dat is een keuze", zegt Heimovaara. Nederland kan zich meer concentreren op het ontwikkelen van duurzame voedselsystemen in andere landen. "Dan kunnen we toe met minder landbouwgrond in Nederland."
Wageningen helpt de politiek een handje en schetst een aantal belangrijke dilemma's en mogelijke oplossingen:
De antwoorden vinden op alle dilemma's is één grote zoektocht, ziet ook onderzoeker duurzame landbouw Pieter de Wolf. "Wat willen we in Nederland produceren? Voedsel? Of willen we kennis exporteren? En doen we dat dan voor Europa of voor de hele wereld?"
Alle keuzes hebben consequenties voor de hoeveelheid land die we nodig hebben. "En hoe brengen we die keuzes in verhouding tot onze natuur- en stikstofdoelen?", zegt De Wolf. "Want volop inzetten op bijvoorbeeld voedselproductie kan gevolgen hebben voor schoon water. En nu zitten we in de situatie dat we de negatieve effecten niet willen, maar wel onze export en voedselproductie willen behouden."
Eetpatroon
Zo'n negatief effect heeft bijvoorbeeld de grote veestapel in Nederland. Inkrimping is onvermijdelijk, zegt de universiteit. "In een écht duurzaam voedselsysteem houden we dieren op land dat voor akkerbouw onbruikbaar is, en eten ze vooral gewassen en voedselresten die mensen niet willen of kunnen eten", zegt Heimovaara. "Dan zijn we ook niet meer afhankelijk van voederimport uit het buitenland, zoals graan en soja."
De dierhouderij in Nederland hangt nauw samen met ons consumptiepatroon. "Actieve sturing naar een meer plantaardig, gezonder en minder vervuilend dieet is noodzakelijk", staat in het rapport. Heimovaara: "Als we onze voedselproductie verduurzamen maar ons eetpatroon niet, dan verschuift de productie van ons eten, bijvoorbeeld vlees, naar andere landen en dus ook de belasting van het milieu. Dat levert netto geen milieuwinst op, zelfs een verlies."
Volgens Heimovaara zijn er geen makkelijke keuzes. Welke richting de politiek ook kiest, "er zullen altijd winnaars en verliezers zijn". Haar centrale boodschap is dat er een goed gesprek nodig is over de toekomst van landbouw, voedsel en natuur. "Dat begint er mee dat we de voor- en nadelen van bepaalde oplossingen transparant en eerlijk in kaart brengen en dat we deze tegen elkaar afwegen. Waarbij een oplossing voor één dilemma meteen van invloed is op een volgend dilemma."
