Het is een van de grote thema's waar een nieuw kabinet mee te maken krijgt: woningbouw. En de keuzes die we nu maken, bepalen hoe de komende decennia eruitzien, zegt Rijksbouwmeester Francesco Veenstra. Die keuzes zijn zo belangrijk dat we nu "pas op de plaats" moeten maken en eerst bedenken wat echt nodig is. "Dus laten we daar even de tijd voor nemen", is zijn advies.
Er ligt een enorme opgave, Nederland heeft bijna een miljoen nieuwe woningen nodig en die moeten vooral in de Randstad komen. "In laag gelegen gebied. Maar als je dat doet dan weet je dat je op termijn allerlei maatregelen moet gaan nemen", zegt Veenstra. "Bijvoorbeeld de wegen verhogen. Dat legt een hypotheek op de volgende generatie en dat moeten we niet willen."
Als voorbeeld noemt hij de bouw van nieuwe wijken in Alphen aan den Rijn en Gouda. "Laaggelegen gebieden! Als je daar bouwt, moet je ook geld reserveren om mensen droge voeten te laten houden."
Bodem en water
Zijn advies - beschreven in 'De 22ste eeuw begint nu' - is dat Nederland de polders ongemoeid laat en bouwt in bestaande steden. "Verdichten", noemt hij het. "Het toevoegen van meer woningen en voorzieningen als huisartsen en winkels. En natuur, waarmee je de leefomgeving verbetert."
Als voorbeeld noemt hij de klassieke Vinexwijk, die met de huidige vraag naar huizen veel te ruim zijn gebouwd. Met veel tuin en ruimte om te parkeren. "Het probleem is dat als de samenleving verandert, je in die wijken niks meer kan aanpassen. Dus als de huishoudens kleiner worden en er is meer vergrijzing, zoals nu, blijf je zitten met te ruime wijken."
De Rijksbouwmeester geeft gevraagd en ongevraagd advies over de ruimtelijke inrichting van Nederland en presenteerde onlangs 16 adviezen met ideeën voor de toekomst. Zo zouden bij het bouwen in Nederland bodem en water leidend moeten zijn, is er een nieuwe bouwcultuur nodig én nieuwe woonvormen, die ook nog eens 'biobased zijn': gemaakt van ecologisch en natuurlijk materiaal, verantwoord geteeld, geoogst, gebruikt en hergebruikt.
Een nieuwe woonvorm is de wooncooperatie, niet te verwarren met wooncorporatie. Bij coöperatie De Warren in Amsterdam bouwden vijftig vrienden hun eigen huizen die ze nu tegen een schappelijke prijs huren:
Financiering en grond voor nieuwe woonvormen als de coöperatie zijn nog wel een probleem. "Stimuleringsmaatregelen zouden hier kunnen helpen", zegt Veenstra. Sowieso ziet hij dat de huidige bouwcultuur nog erg traditioneel is. "Dan gaat het om beton en steen. Maar het gaat ook over hoe banken tegen eigendom aankijken en dat vooral op traditionele manieren willen financieren."
Alle gevraagde veranderingen en een aantal grote vraagstukken - zoals zeespiegelstijging, klimaatverandering en de demografische ontwikkeling - zullen na 2050 een belangrijk kantelpunt krijgen, verwacht de Rijksbouwmeester. Daar is regie voor nodig, vindt hij. "Daarom moeten we nu al kijken naar ander beleid." Hij pleit voor een minister van Ruimtelijke Ontwikkeling en Leefomgeving in een nieuw kabinet die zich kan richten op de lange termijn.
"Met voldoende middelen en meer inzetten op kwaliteit. Want de 22ste eeuw begint nu."
