In 2017 keek de hele wereld plotseling naar de president van de Spaanse regio Catalonië, Carles Puigdemont. Onder zijn leiding stemden separatisten tijdens een illegaal referendum massaal voor de afscheiding van Spanje. Catalanen die tégen onafhankelijkheid waren, bleven massaal thuis.
Catalonië riep daarop de onafhankelijkheid uit. Maar de nationale regering in Madrid nam de macht in de regio over en dreigde de leiders van de onafhankelijkheidsbeweging fors te straffen. Puigdemont vluchtte naar België. Uit protest gingen Catalanen nog een aantal keer massaal de straat op.
Maar de afgelopen jaren nam de steun voor onafhankelijkheid sterk af. Toch heeft heeft de partij van Puigdemont sinds de landelijke verkiezingen in juli ineens weer een sleutelrol in de Spaanse politiek.
Nieuw referendum?
Dat zit zo: bij de verkiezingen werd de conservatieve partij Partido Popular de grootste. Maar de andere belangrijke rechtse partij, Vox, haalde te weinig zetels om samen aan een meerderheid te komen.
De partij van de demissionaire sociaaldemocratische premier Pedro Sánchez zou kunnen doorregeren. Maar dan heeft hij wel de steun nodig van Junts per Catalunya, de Catalaanse partij rond Puigdemont.
Het lijkt er dus op dat hij de sleutel van de formatie in handen heeft, zegt Pablo Simón, politicoloog aan de Universiteit Carlos III. "Links en rechts staan bijna gelijk, Junts kan de doorslag geven. Een partij die landelijk nauwelijks een rol speelde. Ze hebben radicale onafhankelijkheidsidealen."
De partij wil wel meeregeren, maar tegen een hoge prijs: amnestie voor alle betrokkenen bij de onafhankelijksheidsstrijd én een nieuw referendum. Zeker die tweede eis is kansloos, volgens de sociaaldemocraten. "Een onafhankelijkheidsreferendum is geen optie", zegt oud-senator José Montilla. "Maar mensen die veroordeeld zijn of tegen wie nog een proces loopt zoeken een manier om het verleden achter zich te laten en weer vreedzaam naast elkaar te kunnen leven. Dit is een mogelijkheid die we moeten onderzoeken."
Ook politicoloog Simón denkt dat amnestie binnen handbereik is. De separatisten van 2017 zouden dan geen straf krijgen en Puigdemont zou terug naar Spanje kunnen komen. "De formerende partijen zoeken naar een compromis. Ik denk dat het thema amnestie dichterbij komt omdat Sánchez al stappen in die richting heeft gezet."
'Nationale' feestdag
Maar voor een deel van de Catalanen is dat niet genoeg. Voor hen blijft onafhankelijkheid een harde eis. Op 11 september is de Nationale Feestdag van Catalonië en dan hopen zij dat het onafhankelijkheidsvuur weer ontbrandt. "We verwachten een geweldige feestdag", zegt Bàrbara Roviró van onafhankelijkheidsbeweging ANC. "Mensen vieren deze dag om Spanje te laten zien dat we nog steeds onafhankelijk willen worden. En om onze politici duidelijk te maken dat alleen onafhankelijkheid voor ons aanvaardbaar is."
Politicoloog Jesús Palomar (Universiteit van Barcelona) denkt dat de formerende partijen zullen uitkomen op een afspraak die in theorie kan uitmonden in een referendum. "Dat zou de deur op een kier zetten voor de onafhankelijkheidsbeweging. Het biedt toekomstperspectief."
Hoe dan ook: nu zelfs de hardliners rond Puigdemont weer in gesprek zijn met Madrid, lijkt niet protest maar de onderhandelingstafel de toekomst voor het onafhankelijkheidsstreven. Simón: "Demonstraties die het Spaanse staatsbestel omver willen werpen zijn absoluut niet meer aan de orde. Zelfs de grootste separatisten zijn daar niet meer op uit. Zij weten heel goed dat de Catalanen het zat zijn. Het protest heeft al veel kapotgemaakt."
