Fototentoonstelling toont moed van vrouwelijke oorlogsfotografen

Vrouwelijke fotografen aan het oorlogsfront waren er altijd al, maar hun werk bleef grotendeels onzichtbaar. De fototentoonstelling Vrouwen aan het front - Fotografie van Lee Miller tot Anja Niedringhaus in Den Haag, rekent af met het beeld dat oorlogsfotografie uitsluitend een mannenzaak is. De foto's beslaan een periode van zo'n 80 jaar: vanaf de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) tot aan het strijdtoneel in Afghanistan in 2014.

De curator van de tentoonstelling is Iris Sikking: "We willen af van het cliché dat oorlogsfotografen altijd mannen zijn. Dit zijn vrouwelijke fotografen die belangrijk werk hebben gemaakt dat in grote internationale bladen en kranten heeft gestaan", zegt ze. "Deze acht vrouwen hebben prijzen gewonnen voor hun reportages, voor hun moed. Maar ergens zijn hun namen niet blijven hangen in de fotografiegeschiedenis. We willen met deze tentoonstelling niet een andere geschiedenis schrijven, maar er iets aan toevoegen. En dat zijn deze vrouwen."

Psychologische stress

De 75-jarige Amerikaanse Susan Meiselas is een toonaangevende naam in de fotografie en haar foto's zijn opgenomen in de tentoonstelling. Ze fotografeerde opstanden in El Salvador en Nicaragua, en maakte de iconische foto van de 'Molotov Man', die al jarenlang voorleeft als muurschildering en op T-shirts verschijnt.

Ze kreeg veel kritiek omdat ze in de jaren 70 de oorlog in kleur fotografeerde. Kleur zou de oorlog esthetisch maken, zeiden haar criticasters. "Maar ik fotografeerde niet in kleur omdat bloed rood is, maar omdat zwart-wit de foto's die ik maakte in Nicaragua geen recht zou doen."

Dat er een speciale tentoonstelling is over vrouwelijke oorlogsfotografen ziet Meiselas als een aanmoediging. "Voor jongere vrouwen om te doen wat ze geloven dat ze kunnen doen." Ze denkt dat vrouwen soms beter zijn aangepast aan de psychologische stress van een oorlog. "En bij het benaderen van mensen heb je ook een voordeel als vrouw."

Vrouwelijke fotografen moeten harder werken om accreditaties te krijgen, zijn vaak verantwoordelijk voor hun eigen veiligheid ter plaatse en fotoredacties staan niet altijd open voor hun verhalen, zegt curator Sikking. "Mannen zijn huiverig om een vrouw te sturen. Maar deze acht fotografen wilden daar gewoon zijn, bij dat front. Zien wat er gebeurt om dat anderen te kunnen laten zien. Ze legden bepaalde momenten vast van de strijd. En daarmee een document van die tijd, van die oorlog, van dat conflict, van die crisis."

Ook Meiselas voelde zich als oorlogsfotograaf in het begin helemaal niet serieus genomen. "Niemand wilde mij als vrouw naar Nicaragua of El Salvador sturen. Toen ik er eenmaal was, wilden ze mijn foto's toch gebruiken. Er zijn foto's waarop ik mezelf omringd zie door mannen. Zo was het gewoon. Maar ik heb ook veel geleerd van de mannen om me heen."

De veelbekroonde Nederlandse fotograaf Ilvy Njiokiktjien werkt in conflictgebieden als Afghanistan, Soedan en recent in Oekraïne. Ze vindt het initiatief voor de tentoonstelling geweldig, maar wel jammer dat die nog nodig is. "Naar conflictgebieden sturen opdrachtgevers inderdaad vaak liever een man, vooral als iemand kinderen heeft. Als je kinderen hebt, wordt er al heel snel gezegd: 'Ja, maar dan kun jij toch niet naar naar Irak of Syrië?' Dat vragen ze aan mannen nooit. Een redacteur van een grote internationale krant vroeg me zelfs een keer 'Vindt je man het wel oké dat je dit soort werk doet?'"

Zilveren Camera

Het gevaar van werken in conflictgebieden houdt haar niet tegen. "Ik heb een rare band met angst", zegt ze. "Vaak als ik bang ben, ga ik me beter concentreren. En doordat ik me nog beter concentreer, kan ik beter fotograferen en beter opletten. Dus angst vind ik nooit zo erg. Het zorgt er ook voor dat ik geen domme dingen doe. "

Njiokiktjien won als eerste vrouw ooit - na 65 jaar, in 2013 - de Zilveren Camera met een foto van de begrafenis van Nelson Mandela. Ook won ze een categorieprijs met een foto van de Oekraïense soldaat Volodimir (20) die afscheid neemt van zijn vriendin Tanya (21). "Het voelt altijd dubbel om met foto's uit dit soort gebieden prijzen te winnen", zegt ze. "Maar ik denk dat een prijs heel erg belangrijk is om een onderwerp blijvend in de aandacht te houden. Een foto heeft een langer leven dan een krant."

De tentoonstelling is te zien tot en met 26 november 2023 in Fotomuseum Den Haag.