Vertrouwelijke geluidsopnames en gespreksverslagen van interviews met hoofdrolspelers in de kabinetsformatie van 2021 zijn recent vernietigd door de Tweede Kamer. Dat bevestigt een woordvoerder van het parlement na onderzoek door Nieuwsuur. De voorwaarden die de Tweede Kamer zelf stelde aan het onderzoek schrijven juist voor dat het parlement verantwoordelijk is voor alle "content" die bij het onderzoek hoort.
De interviews werden vorig jaar afgenomen door vier wetenschappers, die de kabinetsformatie in opdracht van het presidium van de Tweede Kamer evalueerden. De voorwaarden voor het onderzoek staan in de zogeheten aanbestedingsleidraad, die is ingezien door Nieuwsuur. Daarin staat beschreven: "De Tweede Kamer wordt eigenaar van het rapport en alle bijbehorende content." Desondanks blijken de gespreksverslagen vernietigd te zijn.
Een interne commissie van de Kamer heeft woensdag besloten oud-verkenners Annemarie Jorritsma, Kajsa Ollongren en voormalig Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib te bevragen wat zij in maart 2021 precies hebben besproken over Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt. Hiervoor wordt een hoorzitting georganiseerd, waarbij de Tweede Kamerleden het drietal gerichte vragen kan stellen.
De vertrouwelijke gespreksverslagen zijn opnieuw relevant geworden nadat Nieuwsuur onthulde dat er al vanaf het begin van de kabinetsformatie gesproken werd over de positie van het toenmalige CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt. Doordat de documenten verwijderd zijn, is het onduidelijk of ooit kan worden gecontroleerd wat door hoofdrolspelers uit de formatie is gezegd tijdens de evaluatie ervan.
Nieuwsuur ontdekte dat Pieter Omtzigt al vanaf het begin van de formatie op de agenda stond van de verkenners. Bekijk hier de video met de nieuwe bevindingen:
Niet alleen premier Mark Rutte, die het aanvankelijk ontkende, sprak destijds over Omtzigt. Ook verkenners Annemarie Jorritsma (VVD) en Kajsa Ollongren (D66) typeerden Omtzigt op hun tweede werkdag in een vertrouwelijk gesprek met oud-Kamervoorzitter Khadija Arib al als "een probleem" en "een risico voor de stabiliteit van een toekomstig kabinet". Oud-Kamervoorzitter Khadija Arib bevestigt die lezing vandaag in een brief aan de Tweede Kamer.
Verkenners Jorritsma en Ollongren gaven afgelopen maandag al toe dat ze het al aan het begin van de kabinetsformatie over Omtzigt hadden gehad. In een brief aan de Tweede Kamer schrijven ze dat er "gedurende de verkenning, met het oog op coalitievorming, is stilgestaan bij de positie van het CDA en dat in die context de naam van de heer Omtzigt is gevallen". Maar waarom ze het zelf geagendeerd hebben, lichten ze niet toe.
Vandaag vergadert de Tweede Kamer over een mogelijke hoorzitting met de voormalige verkenners Jorritsma, Ollongren, Tamara van Ark (VVD) en Wouter Koolmees (D66). Ook oud-Kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA) kan een uitnodiging verwachten voor het gesprek. Veel Kamerleden eisen tekst en uitleg over wat de verkenners precies besproken hebben over Omtzigt, wanneer en met wie.
De gespreksverslagen werden vorig jaar gemaakt door de dienst Verslag en Redactie van de Tweede Kamer, voor een onderzoek naar de kabinetsformatie. Dat werd uitgevoerd door het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis (CPG), dat verbonden is aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
Op verzoek van het CPG werden de gespreksverslagen en geluidsopnames bewaard tot de publicatie van het eindrapport, op 21 februari van dit jaar. De Tweede Kamer bevestigt dat drie weken later, op 14 maart, het onderzoeksmateriaal is vernietigd.
'Geen aanleiding om documenten te bewaren'
Volgens een woordvoerder van de Tweede Kamer maakten de gespreksverslagen geen onderdeel uit van de "content" die geleverd zou worden aan het parlement. Ook onderzoekers van CPG, die de evaluatie van de kabinetsformatie uitvoerden, laten weten dat er volgens hen geen voorwaarden zijn opgenomen over het bewaren van de gespreksverslagen.
Zowel de Tweede Kamer als het CPG stellen dat de interviews met betrokkenen bij de kabinetsformatie altijd beoogd waren vertrouwelijk te blijven. Het CPG evalueerde eerder de formaties van 2012 en 2017, en stelt dat voor de evaluatie van 2021 gekozen is voor dezelfde werkwijze.
Volgens de woordvoerder van de Tweede Kamer hoefden de documenten niet bewaard te worden, omdat ze niet zouden vallen onder de Archiefwet. De gespreksverslagen zouden niet zijn opgesteld vanwege "de taakuitoefening" van de Tweede Kamer. Of de vernietigde verslagen nog terug te halen zijn uit digitale backups, is niet duidelijk.
Een woordvoerder van de Tweede Kamer zegt dat bij een extern onderzoek "de verantwoordelijkheid voor de archivering bij de uitvoerder ligt". Alexander van Kessel, een van de onderzoekers die de evaluatie van de kabinetsformatie uitvoerde, laat weten dat de gespreksverslagen bij het CPG zijn bewaard. "Maar niet ter inzage, omdat met de gesprekspartners is afgesproken dat ze vertrouwelijk zouden blijven."
Nieuwsuur heeft via de Wet Open Overheid (Woo) bij de Tweede Kamer verzocht om openbaarmaking van de gespreksverslagen. Dat verzoek werd afgewezen omdat de Tweede Kamer niet over de stukken zou beschikken, omdat ze vernietigd zijn.
