Justitie in Denemarken maakt zich grote zorgen over de recente onthullingen rond drugssmokkel in de Noordzee, waaraan vissers uit Urk zouden meedoen. In Nederland zijn die zorgen niet helemaal nieuw, want criminelen ronselen al jarenlang in de haven van Urk. En het is te verklaren dat sommige kotters met hen in zee gaan.
Zondag meldde de Deense omroep TV2 na twee jaar onderzoek dat meerdere vissers uit Urk drugshandel faciliteren. De handel gaat als volgt: containerschepen uit Zuid-Amerika dumpen pakketten met cocaïne en een gps-zender in de Noordzee. Vissers halen die pakketten uit het water en verschepen ze naar Deense havens. Vanuit daar gaan de drugs naar Nederland of andere plekken in Europa.
Criminele verleidingen zijn in Urk groter dan ooit. Veel inwoners werken in de visserij, een sector die in zwaar weer zit. Trotse ondernemers durven de rest van het dorp niet te vertellen als hun bedrijf geldproblemen heeft, zegt historica en journaliste Eva Vriend, die veel over Urk schreef. Ze ziet dat voor sommige vissers plan B lonkt: een pakketje cocaïne uit zee vissen.
In 2018 kregen twee mannen uit Urk celstraffen van zes en drie jaar omdat ze betrokken waren bij drugshandel. Ze werkten op dezelfde manier als nu voor de Deense kust zou gebeuren.
Lesprogramma voor 'eerlijke' vissers
Die veroordelingen lijken het topje van de ijsberg. Projectteam Maritieme Smokkel, dat bestaat uit vertegenwoordigers van onder meer de douane, de Marechaussee en het OM, stellen dat criminelen vaak vissers benaderen. Het team richtte een aantal jaren terug zelfs een speciaal lesprogramma op. Daarin vertellen docenten aan jonge vissers hoe ze criminele signalen kunnen herkennen en hoe ze op het rechte pad blijven.
Is dat echt nodig? Je zou denken dat vissers gewoon 'nee' kunnen zeggen als een louche figuur hen vraagt cocaïne uit het water te halen. Maar dat ligt genuanceerder, zegt Eva Vriend. Ze ziet hoe inwoners van het dorp worstelen met de zware tijden die de visserijsector doormaakt. "Brandstofprijzen zijn hoog, de Noordzee zit dicht, en er is de strijd tegen windmolens."
Wij wapenen ons tegen criminelen.
De economische malaise is volgens Vriend het gesprek van de dag op Urk. "Maar om er als individu voor uit te komen dat je het zwaar hebt, of dat je je personeel niet kan betalen, dat ligt lastiger in zo'n gemeenschap", zegt Vriend. "De trots op de visserij staat bovenaan."
Vriend wil de criminele activiteiten van Urker kotters niet goedpraten. "Maar het is op de een of andere manier wel begrijpelijk." Toen ze de rechtszaak volgde tegen de eerdere Urker drugssmokkelaars zag ze eenzelfde beeld. "Ze voelden zich met de rug tegen de muur staan. Het water stond hen echt aan de lippen. Dat nuanceert het ook wel weer, vind ik."
De tv-reportage van het Deense TV2 bevestigt het beeld dat Vriend schetst. De anonieme Nederlandse visser die aan het woord komt zegt dat de drugscriminelen hem aanvankelijk beloofden dat hij slechts één of twee keer een pakketje uit zee hoefde te halen. Maar zijn opdrachtgever liet hem niet meer los en oefende druk uit om vaker klussen te doen.
Een fragment van de Deense tv over de Urker vissers:
Urk is een hechte gemeenschap met veel sociale controle. Een visser die banden met de onderwereld heeft, houdt dat volgens Eva Vriend niet lang geheim. Hij hoeft ook niet bang te zijn dat de rest van het dorp hem cancelt. "Die veroordeelde kottereigenaar gaat gewoon weer naar de kerk en doet gewoon zijn zaken. Iedereen weet het wel van elkaar, maar je raakt niet compleet geïsoleerd."
Moreel (religieus) kompas
Hoe zit het dan met het moreel kompas van de gemiddelde Urker? Het dorp is streng orthodox-christelijk en drugshandel is niet bepaald te rijmen met de regels van de Bijbel. Daar brengt Vriend tegenin dat sommige Urkers niet zo gezagsgetrouw zijn omdat ze "een haat-liefdeverhouding" hebben met de overheid, politie en justitie. "Dat is van oudsher. Eerst was het de overheid die de Afsluitdijk en de polder aanlegde (tot de jaren 40 was Urk een eiland, red.). Later voerde de EU allerlei quota in en begon de strijd tegen windmolens."
Gemeente Urk is 'alert'
Niet alleen politie en justitie proberen Urker vissers op het rechte pad te houden. Ook de gemeente is "voortdurend alert" op criminele activiteiten, "al jarenlang". Dat vertelt burgemeester Cees van den Bos aan Omroep Flevoland. "Wij wapenen ons tegen criminelen", zegt hij in reactie op het nieuws uit Denemarken. Verder benadrukt hij het overgrote deel van de Urker vissers op een eerlijke manier zijn boterham verdient.
Het Nederlandse OM heeft "met veel belangstelling" gekeken naar de Deense berichtgeving, zegt een woordvoerder. "Of dit nu direct tot enige actie leidt, kunnen wij niet zeggen. Alles wat te maken heeft met drugssmokkel heeft doorlopend onze aandacht."
Hoe dan ook, Urk zal moeten leren leven met de criminele dreiging van buitenaf. Want hoewel steeds meer vissers stoppen met hun bedrijf, zal de sector nog lang blijven bestaan. Dus roept Eva Vriend nogmaals op: "Praat erover als een crimineel je benadert. Als je alleen staat, en je wordt gechanteerd en ben je kwetsbaar."
