'Humanitaire supermacht' Zweden sluit de luiken verder nu rechts regeert

Jarenlang gold Zweden als hét walhalla voor vluchtelingen. Maar de tijden zijn veranderd. De nieuwe regering wil de asielregels aanscherpen, met name vanwege angst voor terrorisme. Dat is niet alleen het gevolg van het aantreden van een rechts kabinet, ook de toetreding tot de NAVO speelt een rol.

"Ik vrees wat komen gaat", zegt Massood Moaf, uitgever van boeken van dissidente schrijvers. In 1985 kwam hij als politiek vluchteling uit Iran naar Zweden. "Zweden verdedigt al honderd jaar de vrijheid van meningsuiting in andere landen en culturen. Maar het politieke klimaat is veranderd."

Radicaalrechts

Een paar jaar terug was Zweden het eerste en enige Europese land dat Palestina erkende. Anno 2023 zijn de kaarten flink geschud, vindt Moaf. Hij doelt vooral op de opkomst van radicaalrechts. De partij Zweden-Democraten geeft sinds oktober gedoogsteun aan een rechts minderheidskabinet.

Partijleider Jimmie Åkesson deed uitspraken die Zweedse immigranten in het verkeerde keelgat schoten. Zoals: "In sommige delen van de wereld is het normaal je vrouw te verkrachten. Het kan zo zijn dat ze daar niet mee ophouden als ze in Zweden wonen."

"Ik schaam me", zegt de Iraanse schrijfster Ramesh Safavi, die in ballingschap leeft in Zweden. "Ze hebben het wel over óns. Er wordt gezegd dat we allemaal criminelen zijn en dat we het tegendeel moeten bewijzen."

Druk vanuit Turkije

Ook voordat Zweden-Democraten gedoogsteun gaf aan het kabinet, werd het migratie- en terreurbeleid al aangescherpt. Daar komt nu nog bij dat Turkije flinke druk uitoefent op Zweden, dat lid wil worden van de NAVO vanwege de oorlog in Oekraïne en de dreiging vanuit Rusland.

Alle NAVO-landen moeten eerst instemmen, dus ook Turkije. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan noemde Zweden eerder een "vrijhaven voor Koerdische terroristen". Hij eist dat Zweden enkele terreurverdachten uitlevert aan Turkije.

Zweden gaf al deels gehoor aan die eisen. Enkele Koerdische activisten en tegenstanders van de Turkse regering werden recent op het vliegtuig naar Ankara gezet. Volgens de Syrisch-Zweedse politicoloog Omar Sheikhmous wordt daarmee "een heel gevaarlijk precedent geschapen". "Straks vragen meer dictaturen aan Zweden en andere Europese landen om tegenstanders uit te leveren, zogenaamd omdat het terroristen zijn."

Een humanitaire supermacht

Sheikhmous herkent het Zweden van de jaren 60 - toen hij zelf vanuit Syrië kwam gevlucht - niet meer terug. "Er was een welkome sfeer. Je voelde je geen buitenstaander of buitenlander, maar werd met open armen ontvangen."

Volgens de politicoloog was Zweden destijds "een humanitaire supermacht". Op de universiteit waar hij werkte, werden rebellenbewegingen met liefde omarmd. De latere premier Olof Palme liep als minister zelfs mee in een protestmars tegen de Vietnamoorlog. Maar het Zweden van toen bestaat volgens Sheikhmous niet meer.

Waarom stond Zweden zo open voor het toelaten van (politieke) vluchtelingen? "Om er een goed gevoel aan over te houden", zegt journalist en politiek analist Jörgen Huitfeldt. Over het uitleveren van vluchtelingen aan Turkije zegt hij: "Als de Zweedse nationale belangen echt in gevaar komen, zal Zweden altijd z'n eigen burgers voor laten gaan."

Huitfeldt plaatst het beleid van de Zweedse regering in perspectief: qua asielwetgeving lijkt Zweden steeds meer op het strenge Denemarken. Het aanscherpen van de terreurwetten is in lijn met die van veel andere Europese landen, zegt hij. "Er komt meer toezicht op demonstraties en mensen met uitgesproken meningen. Bijvoorbeeld als het om de Palestijnse kwestie gaat, dat wordt beter in de gaten gehouden."

Hossam Makboul ziet dat met lede ogen aan. Hij organiseert pro-Palestina-demonstraties in Zweden. "De spanning loopt op", merkt hij. De nieuwe regering noemt Makboul "heel expliciet pro-Israël". Zo noemde de huidige minister van Buitenlandse Zaken het "ongelukkig en voorbarig" dat Zweden een aantal jaar terug Palestina erkende. "Dan denk ik: als ik een pro-Palestijnse demonstratie organiseer en het militaire verzet in Palestina steun, wat betekent dat dan? Kan dat reden zijn mij uit te zetten? Ook al woon ik hier al dertig jaar?"

Nee, denkt uitgever Massood Moaf. Hij spreekt Makboul bemoedigende woorden toe. "Er zijn nog steeds veel mensen die opkomen voor vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht. Je moet de publieke opinie niet onderschatten." Makboul: "Ik hoop dat je gelijk hebt."