Wetenschappers van het Pieter Baan Centrum (PBC) vinden dat er te weinig aandacht is voor het brein van de verdachte. Een groot deel van de veroordeelden heeft hersenschade, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, wat het criminele gedrag deels zou kunnen verklaren.
Het PBC doet jaarlijks bij een kleine groep verdachten onderzoek naar het brein, maar vindt dat dit aantal omhoog moet. Helemaal met de komst van allerlei nieuwe technologieën.
Onlangs toonden we aan dat er geen sprake was van dementie bij een verdachte die geheugenverlies claimde.
Eventuele schade aan het brein kan te zien zijn op een MRI-scan van de hersenen. Het Pieter Baan Centrum voert die scans uit bij ongeveer 45 verdachten per jaar.
"Hersenschade als gevolg van bijvoorbeeld een klap tegen het hoofd, een tumor of dementie kan zo zichtbaar worden gemaakt", vertelt Thijs van de Kant, klinisch psycholoog bij het PBC. "Deze hersenafwijkingen zouden een rol kunnen spelen in het plegen van misdrijven."
Er wordt vaak een rapport van een verdachte gemaakt, waarbij een psychiater of psycholoog onderzoek doet of een verdachte een geestelijke stoornis heeft. De rechter neemt dat rapport mee bij het bepalen van de uitspraak.
Een MRI-scan behoort niet tot de standaard gereedschapskist van de psychiater, maar zou dat wel moeten zijn wanneer er aanwijzingen zijn voor hersenschade, vinden experts van PBC. "Neuro-technologieën ontwikkelen zich snel", zegt Van de Kant. "Er komt steeds meer bewijs dat er een relatie is tussen een hersenafwijking en gedrag. Daarnaast is de bevolking aan het vergrijzen. Daardoor hebben we steeds meer oudere mensen, die met justitie in aanraking komen. De kans dat zij met bijvoorbeeld dementie lopen is groter en daar moeten we wat mee."
Afpersingszaak familie De Mol
Een bekende strafzaak waar zo'n hersenscan van groot belang was, is de afpersingszaak van de familie De Mol. Daar werd bij de 70-jarige dader een MRI-scan van de hersenen gemaakt voor de beoordeling van de toerekeningsvatbaarheid. Wat bleek? De scan liet duidelijk zien dat hij aan een zeldzame vorm van dementie leed, die zijn empathisch vermogen ernstig aantastte en tot dwangmatig gedrag leidde. Hij hoefde daardoor niet de gevangenis in, maar kreeg een verplichte behandeling en begeleiding opgelegd.
Je kan dezelfde hersenafwijking hebben als een crimineel, maar prima in staat zijn bepaald gedrag te controleren.
Het kan dus een wezenlijk verschil maken om naar de hersenen van een verdachte te kijken. Toch moeten we ons er niet blind op staren, vindt Sjors Ligthart van de Tilburg University. Hij specialiseerde zich in neurorecht. "Het is altijd goed om meer bronnen van informatie te hebben over een verdachte, maar we moeten ook voorzichtig zijn."
"Een hersenafwijking zegt namelijk niet standaard iets over de toerekeningsvatbaarheid. Jij kan dezelfde hersenafwijking hebben als een veroordeelde crimineel, maar prima in staat zijn bepaald gedrag te controleren."
'Mijn brein heeft het gedaan'
Het gevaar ligt op de loer dat verdachten hersenscans gebruiken om hun brein de schuld te geven. Maar de wetenschappers van het Pieter Baan Centrum zijn daar niet huiverig voor omdat ze niet alleen de hersenen onderzoeken, maar ook kijken naar het gedrag van verdachten. Van de Kant: "Past het gedrag bij de afwijkingen op de hersenscan of is er een andere verklaring te vinden voor het gedrag?"
"Daarnaast besluiten wij - als professionals - of het relevant is om een hersenscan te maken. Bij de dokter kan je ook niet zomaar een MRI afdwingen als patiënt. Een verdachte of advocaat kan dat niet zelf bepalen."
Zulk onderzoek kan ook juist in het nadeel van de verdachte werken. "Een tijdje geleden hebben we bijvoorbeeld met een hersenscan en testen kunnen aantonen dat er geen sprake was van dementie bij een verdachte die geheugenverlies claimde", zegt Van de Kant.
Onlangs opende PBC een speciaal Neuroloket waar psychiaters en psychologen terecht kunnen om meer breinonderzoek te doen bij verdachten. Met de resultaten kunnen zij rechters beter adviseren over mogelijke neurologische stoornissen.
