Ze is amper een maand premier van het Verenigd Koninkrijk, en nu al staat de positie van Liz Truss onder grote druk. Dat heeft alles te maken met de economische situatie in Groot-Brittannië, die instabiel is sinds Truss en haar minister van Financiën Kwasi Kwarteng drie weken geleden hun economische plannen aankondigden. "Het is een rotzooi", zegt Willem Buiter, voormalig econoom bij de Bank of England, de Britse centrale bank.
Twee weken geleden greep die bank in met een voor Britse begrippen uniek noodplan. De bank beloofde om veertien dagen lang elke dag 5 miljard pond aan staatsleningen op te kopen om zo de snel stijgende rente tegen te gaan. De deadline van dat plan loopt vrijdag af, al is het nog niet duidelijk of de bank er dan ook echt mee stopt. Want het is hoogst onzeker wat er in dat geval zou gebeuren.
Volgens de Britse regering heeft de economische situatie niks te maken met het overheidsbeleid. Maar dat is "complete onzin", zegt Buiter. "Dit heeft alles met het beleid van Truss te maken."
Terug naar het begin
Wat is er aan de hand? Het begon allemaal op 23 september, toen Truss en Kwarteng hun economische plan aankondigden. Een belangrijk onderdeel daarvan was een enorme belastingverlaging van 45 miljard pond, onder andere door het schrappen van de hoogste belastingschaal. Dat moest ertoe leiden dat mensen meer geld gingen uitgeven, waardoor de economie zou groeien.
Het tegenovergestelde gebeurde. De koers van de pond daalde scherp, de rente op staatsleningen liep op en de waarde van aandelen en obligaties op de beurs daalde.
"De belastingverlagingen waren erg groot en compleet ongefinancierd", zegt Buiter. "Ze waren gebaseerd op het idee dat de economische groei op wonderlijke wijze zou toenemen en zo hogere opbrengsten voor de staatskas zou genereren. Ondanks de lagere tarieven op de vennootschaps- en persoonlijke inkomstenbelasting."
Al snel trok de premier een deel van haar plannen in. Maar de onrust op de financiële markten bleef.
Het zou enorm helpen als de regering een houdbaar fiscaal plan aan zou kondigen.
"Door de stijgende rentes kwamen er onder andere problemen voor pensioenfondsen, die daardoor veel kosten moesten maken", zegt ING-econoom Bert Colijn. "Daardoor moesten ze zelf een deel van hun beleggingen verkopen. Dat kan leiden tot een spiraal, en daarom heeft de Bank of England ingegrepen door zelf obligaties op te gaan kopen."
Een ongekende maatregel. Want het opkopen van obligaties dempt weliswaar de rente, maar jaagt ook de inflatie aan. En het is nou juist net de taak van de centrale bank om de inflatie in toom te houden, zeker in tijden dat die toch al hoog is.
De baas van de Bank of England, Andrew Baily, stelde dan ook een harde deadline aan het noodplan. Die zou eigenlijk vrijdag aflopen, maar daar is onduidelijkheid over ontstaan. De Bank of England zou namelijk toch signalen hebben gegeven dat het doorgaat met het noodplan. Wat er precies gaat gebeuren is dan ook onduidelijk.
"Het is hoog spel", zegt Colijn. "De bank probeert de pensioenfondsen in elk geval op korte termijn te forceren om zichzelf minder kwetsbaar te maken. En om niet de indruk te wekken dat de pensioenfondsen een hele lange tijd gebruik kunnen maken van de 'zijwieltjes' die de bank ze geeft. Ze maken zich zorgen om inflatie, dat is hun eerste mandaat, en daar willen ze zich zo snel en zo goed mogelijk op kunnen focussen. "
Houdbaar plan
Ondertussen zijn de ogen ook nog steeds gericht op de Britse regering. Gaan zij hun omstreden belastingplan verder aanpassen?
"Het zou enorm helpen als de regering de fundamentals zou wijzigen door een houdbaar fiscaal plan aan te kondigen", zegt Buiter. "Met andere woorden: door toekomstige belastingverhogingen of bezuinigingen bekend te maken."
