Vrouwen die hun hoofddoek verbranden, hun haar afknippen en leuzen tegen het regime roepen: overal in Iran zijn protesten uitgebroken de afgelopen dagen. Daarbij zouden al zeker zeven mensen zijn omgekomen. Protesten in Iran worden vaak keihard de kop ingedrukt; het is de vraag of het regime de volkswoede deze keer opnieuw overleeft.
Aanleiding voor de protesten is de dood van de 22-jarige Mahsa Amini, vorige week. Ze was opgepakt door de religieuze politie, werd volgens ooggetuigen mishandeld en overleed later in het ziekenhuis. Sindsdien nemen de protesten toe.
De autoriteiten grijpen hard in, en zeggen dat 'vijanden in het buitenland' het regime via de protesten willen destabiliseren. Ook sommige sociale media zouden inmiddels niet meer werken.
"Mahsa overleed vorige week vrijdag, ik was gewoon aan het werk thuis", zegt Nasim Roshanaei, die zo'n twaalf jaar geleden uit Iran vluchtte en nu bij Radio Zamaneh werkt, een Iraans nieuws- en opinieplatform in Amsterdam. "Ik moest het nieuwsbericht schrijven dat ze dood was en ik was bijna huilend aan het schrijven, zo moeilijk was het."
Vrouwen zijn in Iran onder meer verplicht hun haar te bedekken en lange, loszittende kleding te dragen. De religieuze politie ziet er op toe dat vrouwen zich aan die regels houden. "Omdat sommige vrouwen zich niet door die religieuze politie willen laten leiden, gebruikt de politie geweld, of vallen agenten vrouwen lastig", vertelt de Iraans-Amerikaanse journaliste Negar Mortazavi.
Het is iets waar Roshanaei zelf ervaring mee heeft, toen ze in Iran was. "Ik ben twee keer lastiggevallen door de religieuze politie in Iran, een keer ben ik zelfs geslagen. Het kan iedereen overkomen, alleen omdat je kleding niet past in hun extreme kader."
De hoofddoek staat nu centraal in de protesten, maar ze gaan niet alléén daarover. Ook portretten van ayatollah Khamenei, de religieuze en hoogste leider van het land, worden verbrand. Onder het protest tegen de religieuze politie gaat een veel breder ongenoegen schuil, denkt Roshanaei. "Mensen willen zo'n systeem niet, zo'n dictatoriale staat. Het gaat echt niet alleen maar om de hoofddoek."
Ook Mortazavi denkt dat de protesten voortkomen uit een opgebouwd ongenoegen, over de economie en de politieke situatie. "Zo'n 70 procent van de bevolking in Iran is onder de 40 jaar", zegt ze. "Zij hebben geen goede vooruitzichten als het gaat om bijvoorbeeld werk. Door covid en de sancties is er een gevoel van wanhoop, van hopeloosheid. Tel daar nog de repressie bij op, de staat die een manier van leven oplegt aan deze jonge mensen - en zij vechten nu terug."
De ayatollah was deze week al wel op televisie te zien, maar repte met geen woord over de protesten. Hij herdacht wel de oorlog tussen Irak en Iran en sprak zijn steun uit voor het leger. "In 2009 was er een vergelijkbare speech na grote protesten", zegt Mortazavi. "Daarop volgde alleen maar meer repressie, ik ben bang dat dit nu weer gaat gebeuren."
Het roept de vraag op of deze protesten anders zijn dan al die vorige keren. Mortazavi wil daar niet te veel over speculeren, ook omdat de oppositie in Iran verdeeld is. "Die heeft niet veel macht, het politieke systeem is enorm gesloten. Er is niet echt een beweging die een serieuze dreiging vormt voor het huidige systeem."
"We hebben geen eenheid", zegt Roshanaei. "Er is niet een oppositie waar de meeste mensen achter aan staan, die zegt: dat is de weg die we willen kiezen. Dat hebben we niet, de oppositie is niet sterk en één genoeg."
"De afgelopen decennia hebben analisten bij protesten keer op keer gezegd dat dit nu het breekpunt is", legt Mortazavi uit. "Maar we zien dat de repressie al gestart is. Ook bij eerdere protesten heeft het regime laten zien bereid te zijn protesten met een ijzeren vuist te onderdrukken. Aan de andere kant zien we ook mensen uit religieuze hoek, soms zelf vrouwen met hoofddoek, die klagen over de religieuze politie. Ik hoop dat er rond die religieuze politie misschien enige verandering in komt."
"Hoe het afloopt dit keer? Dat is moeilijk te zeggen", zegt Roshanaei. "Meer onderdrukking? Meer arrestaties, misschien meer doden? Dan een tijdje weer stilte, en dan komt de woede als een vlam er weer uit. Ik denk niet dat dit het einde van het regime betekent helaas, al zou ik dat wel willen."
