Cyprus was altijd een paradijs voor Russische miljonairs, maar sinds de oorlog in Oekraïne is er een hoop veranderd. En dat zie je ook in de jachthavens van Limassol, de belangrijkste havenstad van het eiland. Veel ligplaatsen zijn leeg en in de winkelstraten blijven de klanten weg. Maar soms duiken er ook nieuwe rijken op, merkt Europa-correspondent Saskia Dekkers.
"Veel rijke Russen zijn vertrokken, want ze kunnen hun werknemers niet meer betalen", vertelt Christos Yiannaki. Hij werkt in een kledingwinkel in Limassol. "Dat komt door de sancties. Ik ken mensen die al drie maanden geen salaris ontvangen, omdat hun baas geen geld naar Cyprus kan overboeken."
De winkel van Christos Yiannaki ligt midden in de Russische wijk van Limassol. De stad wordt ook wel 'Limassolgrad' genoemd, omdat het hét toevluchtsoord op Cyprus is voor Russische miljonairs en miljardairs.
Maar de allerrijkste Russen zijn inmiddels vertrokken. En ook honderdduizenden Russische toeristen blijven deze zomer weg, omdat ze vanwege de Europese sancties niet mogen reizen.
Daardoor loopt de stad naar schatting wel een miljard euro mis. De winkel van Christos Yiannaki heeft al weken uitverkoop, maar de Russische klanten blijven weg. "Ondernemers hebben 35 tot 40 procent minder omzet", vertelt hij.
'Moskou aan de Middellandse Zee'
Cyprus was aantrekkelijk voor rijke Russen omdat het een bankgeheim heeft. Oligarchen kregen de discretie die ze nodig hadden en geld van onbestemde afkomst kon worden weggewerkt. Het eiland werd daarom ook wel 'Moskou aan de Middellandse Zee' genoemd. In geen enkel land in de Europese Unie is de Russische aanwezigheid zo zichtbaar.
Maar na 24 februari, de eerste dag van de oorlog in Oekraïne, is alles anders. In de nieuwe Marina liggen nog steeds megajachten van 80 miljoen euro, maar de lege ligplaatsen verraden dat het wel degelijk crisis is.
En dat merk je ook op straat. Russen lopen schichtig door als je ze aanspreekt. Een Cyprioot van een jaar of 50 die getrouwd is met een Russin, bevestigt het vermoeden: "Russen willen hier onzichtbaar zijn". Ook hij weigert verder met ons te praten.
De Russische Katerina Jobert woont al vijf jaar op Cyprus. Ze werkt er als tolk. Kort na de inval in Oekraïne was ze bang voor een vijandige sfeer. Maar ze merkt na een paar maanden meer begrip: "De Cyprioten doen misschien extra aardig omdat we in de rest van de Europese Unie zo slecht worden behandeld."
'We zien de Russen graag'
Onder druk van de sancties schroeven Russische bedrijven en banken hun activiteiten nu terug. Andreas Tsouloftas, voorzitter van de Kamer van Koophandel in Limassol, ziet dat met lede ogen aan. "Toen de oorlog begon waren we bang dat dit het Russische leven op Cyprus zou beïnvloeden. We zien de Russen graag, ze veroorzaken geen enkel probleem."
Toch heeft de Cypriotische regering ingestemd met alle Europese sancties. Te voortvarend, zegt Tsouloftas: "We vinden niet dat sancties kunnen worden opgelegd aan elke Rus in Cyprus, alleen omdat hij Rus is."
Gesjoemel met 'gouden paspoorten'
Na de zware bankencrisis voerde Cyprus in 2013 de 'gouden paspoorten' in: wie 2,5 miljoen euro investeerde, meestal via onroerend goed, kreeg de Cypriotische en dus ook Europese nationaliteit. Duizenden Russen, onder wie ook gezochte criminelen en oligarchen uit Poetins kringen, maakten er gebruik van.
Totdat de zender Al Jazeera met een geheime camera aantoonde dat hooggeplaatste politici hielpen bij de toekenning van 'gouden paspoorten' aan een fictieve Chinese crimineel. Tsouloftas: "We waren geschokt dat zoiets kon gebeuren. Volgens mij zijn Cyprioten eerlijke mensen, die doen zoiets niet. Maar blijkbaar gebeurde het. Al was het maar een enkele keer."
'Enkele keer', klinkt misschien rooskleurig. Maar Marios Petrides, hoofd van de Algemene Rekenkamer, deed met zijn team jaren onderzoek naar de 'verkoop' van paspoorten en vond bizarre gegevens: "We kregen een dossier met alle goedkeuringen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarin stond veelvuldig: 'vermoeden van witwassen, nader onderzoeken' en 'politiek prominent persoon, nader onderzoeken'."
Dat onderzoek kwam er nooit en ook Petrides is flink tegengewerkt. Toch kon hij met steekproeven aantonen dat er iets flink mis was: "We ontdekten dat 50 tot 60 procent van de mensen die een Cypriotisch paspoort bemachtigde, dat nooit had mogen ontvangen."
"Die bevinding werd vorig jaar bevestigd door een speciale onderzoekscommissie onder leiding van voormalig opperrechter Myron Nicolatos." De Europese Commissie heeft nu een juridische procedure in gang gezet.
Door de paspoortenhandel kreeg de Cypriotische staat 7 miljard euro in handen. Niemand weet hoeveel Russen hier nog rondlopen met een gouden paspoort. Geschat wordt dat slechts tien rijke vrienden van Poetin het Europees burgerschap is afgenomen.
Duistere zaken
Intussen is de RCB Bank op Cyprus, soms spottend 'Poetins spaarvarken' genoemd, gesloten. De Russische eigenaren bleken nauwe banden te hebben met het Kremlin. Ook zij ontvingen een Cypriotisch paspoort.
De bank deed er alles aan om een Europees imago te creëren: met een logo dat leek op dat van de Europese Unie. En 'Russian Commercial Bank' werd afgekort tot RCB. Uiteindelijk heeft de Europese Centrale Bank druk uitgeoefend en moest deze vierde grootste bank van Cyprus in maart zijn deuren sluiten.
"Er zijn veel duistere zaken, veel mensen proberen onder de sancties uit te komen om zaken te doen." De Oekraïense manager bedrijfsontwikkeling bij Sovereign Trust Limited, Alina Kulikovska, had veel Russische cliënten en ziet vreemde zakelijke transacties: "Alles is mogelijk. In elke regering is minstens één persoon te vinden die steekpenningen accepteert."
De nieuwe rijken
De naar schatting 40.000 Russische zakenmensen die nog wel op Cyprus zijn blijven wonen, kunnen volgens Kyriacos Iordanou van het Instituut van Registeraccountants geen kant op: "Ze kunnen geen banktransacties uitvoeren, dat is vanuit Cyprus nu onmogelijk. Ze bezitten nog huizen en misschien een auto, maar zakendoen is onmogelijk."
De havenstad Limassol ziet wel dat andere, soms rijke zakenmensen zich er plotseling vestigen: Oekraïners. Ze beheren mobiele bedrijven en zitten in de ICT, de game-industrie of de gokhandel.
De Oekraïense manager Alina Kulikovska heeft dagelijks landgenoten aan de lijn: "Het zijn grote bedrijven met soms honderden personeelsleden die overkomen uit Oekraïne."
Volgens haar zijn het vooral mensen die net op tijd Oekraïne zijn ontvlucht en hun families meenamen. In een paar weken tijd groeide de Oekraïense gemeenschap van 3.000 naar 15.000 mensen.'
Andreas Tsouloftas, voorzitter Kamer van Koophandel, bevestigt dat. Hij ziet nieuwe kansen voor Limassol, ook met nieuwe gouden paspoorten. Hij verwacht dat ze binnenkort weer worden ingevoerd in Cyprus. "Als we alles uitvoerig hebben gecontroleerd, waarom zouden we iemand dan niet toelaten, alleen omdat hij in Rusland is geboren?"
Niet iedereen is het daarmee eens. Kyriacos Iordanou van de Registeraccountants: "24 februari is een gamechanger. Ik denk dat we moeten erkennen dat we naar een andere toekomst gaan. Zonder de rijke Russen, zonder dat geld. En meer moeten samenwerken met bedrijven uit andere landen."
