Het is een uitspraak van lang geleden die de Duitse bondskanselier Olaf Scholz nu achtervolgt: "Wie bij mij leiding bestelt, krijgt die ook."
De oorlog in Oekraïne vraagt als geen ander moment om een leidende rol van de bondskanselier van een van de machtigste landen van Europa. Maar de kritiek op Scholz en zijn partij groeit, en in peilingen zakt de waardering.
Waar veel landen roepen om harde sancties tegen Rusland, het leveren van zware wapens aan Oekraïne en snelle beslissingen, lijkt Scholz vooral te treuzelen. Zoals weekblad Die Zeit na twee maanden oorlog kopte: "Er werd leiding besteld, maar niet geleverd." Waar komt die terughoudendheid vandaan?
Praktische bezwaren
Vraag je de sociaaldemocratische partij (SPD) van Scholz waarom de wapenleveringen zo langzaam gaan, dan hoor je veel praktische verklaringen: het Oekraïense leger zou niet met Duitse wapens uit de voeten kunnen, Duitsland heeft na jaren pacifisme te weinig materieel in voorraad en wat er wel is, werkt niet of kan niet worden gemist.
Bovendien moeten zulke belangrijke belangrijke beslissingen met partnerlanden worden afgestemd, wat volgens SPD-politici weken kan duren.
Tegelijk bleken veel bezwaren niet onoverkomelijk: Duitsland zal na lang aarzelen nu toch zware Gepard-panzers leveren, waarvan eerder nog werd gezegd dat Oekraïense soldaten ze niet besturen kunnen. "De panzers kunnen op korte termijn niet helpen, maar ik vrees dat de oorlog langer duurt", zegt Michael Roth, SPD-politicus en voorzitter van de buitenlandcommissie in de Bondsdag. "We zullen ervoor zorgen dat de nodige opleiding er komt."
Enorme verwachtingen
Critici zien in de praktische bezwaren vooral een gebrek aan leiderschap en bereidwilligheid. De onvrede groeide de afgelopen weken niet alleen in Oekraïne, maar ook in de Duitse oppositie en zelfs binnen de coalitie en de SPD zelf.
"Het probleem van Olaf Scholz is dat hij zelf enorme verwachtingen heeft gewekt", aldus Albrecht von Lucke, politiek wetenschapper bij Blätter für deutsche und internationale Politik.
Hij wijst op de toespraak die de bondskanselier kort na het uitbreken van de oorlog in het parlement hield. Daarin luidde Scholz een nieuw tijdperk in, een "Zeitenwende", waarin Duitsland na twee wereldoorlogen voorop durft te lopen in de gewapende strijd voor internationale veiligheid. Dat schept grotere verwachtingen dan investeringen in het leger en voorzichtige wapenleveringen. "Men ziet Duitsland als treuzelaar, dat is geen goed beeld", zegt Von Lucke.
Maar de worsteling van Scholz en de SPD zit dieper. Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben Duitse regeringen, en zeker de SPD, ervoor gekozen om de relatie die ze noodgedwongen met Rusland hebben 'ontspannen' te houden. Dat droeg bij aan het einde van de koude oorlog, en ging hand in hand met goedkope olie, gas en kolen uit Rusland.
We hebben de zorgen van Oost-Europese landen niet serieus genoeg genomen.
Maar voor Poetin blijkt het idee dat er 'niet geschoten wordt als er gesproken wordt' niet meer te bestaan, zegt Von Lucke. Terwijl Duitsland zich steeds afhankelijker maakte van Russische energie, waren er genoeg signalen die om een hardere houding ten opzichte van Rusland vroegen: de Russische inval in Georgië, de annexatie van de Krim en de waarschuwingen van Oost-Europese landen.
Toch speelde de SPD ook daarna nog een belangrijke rol in bijvoorbeeld de bouw van de gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland, waarmee Oekraïne makkelijker omzeild zou worden.
De wil van de bevolking
Sinds de Russische inval in Oekraïne stappen prominente SPD'ers een voor een naar voren om hun 'inschattingsfouten' toe te geven. Ook Roth is zelfkritisch. "We hebben de zorgen van Oost-Europese landen niet serieus genoeg genomen", zegt hij. Al legt hij de verantwoordelijkheid deels ook buiten zijn partij. "U moet begrijpen dat de Oost-Europa-politiek van de SPD een weerslag was van de wil van de bevolking."
Die wil is nu verdeeld, blijkt uit de peilingen. Het deel van de Duitsers dat tegen wapenleveringen is, loopt inmiddels richting de 50 procent. Tegelijkertijd zakte de waardering voor het werk van Scholz volgens een peiling van de zender ZDF in een maand van 72 naar 49 procent.
Scholz zelf, die niet bekendstaat om zijn innemende communicatiestijl, hield zich de afgelopen weken vooral op de achtergrond. Een uitzondering was het interview met weekblad Der Spiegel, met de kop "Waarvoor bent u bang, meneer Scholz?"
Zijn antwoord: "Het gaat niet om angst, maar om mijn politieke verantwoordelijkheid. Ik doe alles om een Derde Wereldoorlog te voorkomen. Er mag geen atoomoorlog komen."
Hoe populair hij is vindt hij van ondergeschikt belang. "Ik kijk niet naar peilingen en laat me niet door schrille kreten irriteren. Deze situatie vraagt om een koele kop en zorgvuldig afgewogen beslissingen, want ons land draagt de verantwoordelijkheid voor vrede en veiligheid in heel Europa."
