'Het verjagen van Poetin is een marathon, geen sprint'

• Eelco Bosch van Rosenthal

  verslaggever Nieuwsuur

De oorlog in Oekraïne zal uiteindelijk tot de val leiden van Vladimir Poetin. In die overtuiging leven twee van Poetins oude tegenstanders: Marina Litvinenko, weduwe van de in 2006 vermoorde oud-KGB-agent Aleksandr Litvinenko, en Vladimir Ashurkov, directeur van de Anti-Corruption Foundation, die in 2011 werd opgericht door oppositieleider Alexei Navalny.

Vanuit Londen proberen beide Russen al jaren westerse politici te bewegen om hun banden met Poetin te verbreken. Na de Russische inval in Oekraïne lijken ze alsnog hun zin te krijgen. Ashurkov: "Laat dit dan de eye-opener zijn voor het westen, dat zo lang dacht dat je met globalisering en vrijhandel autocratische regimes wel in het goede kamp kon krijgen."

Onderzoekswerk

De Anti-Corruption Foundation (FBK) werd in 2011 opgericht door Alexei Navalny, Ruslands bekendste oppositieleider, en hield zich het afgelopen decennium bezig met het blootleggen van overheidscorruptie. Navalny zit momenteel - nadat hij eerder een moordpoging overleefde die volgens VN-experts het werk was van de Russische staat - een lange gevangenisstraf uit.

Het Kremlin bestempelde Navalny's stichting eerst tot 'buitenlands agent' en vervolgens tot 'extremistische organisatie', waarna het de FBK in Rusland ontmantelde. Vanuit Londen en -vooral- Vilnius zetten Ashurkov en zijn medewerkers Navalny's onderzoekswerk voort.

Onlangs zei de organisatie een superjacht in Italië ter waarde van 700 miljoen dollar te hebben herleid naar Poetin.

Ashurkov vermoedt dat Navalny's meest recente arrestatie in 2021 verband hield met de aanvalsplannen voor Oekraine. "Poetin wilde zijn meest prominente tegenstander opsluiten, omdat hij wist dat Alexei als enige grote mensenmassa's tegen de oorlog op de been zou kunnen krijgen."

Moord

Dat Poetin nergens voor terugdeinst, ondervond Marina Litvinenko in 2006. Haar man Aleksandr werkte in Rusland voor de KGB en vervolgens, na het uiteenvallen van de Sovjetunie, voor de FSB, de binnenlandse veiligheidsdienst. Nadat Litvinenko op corruptie binnen de dienst zei te zijn gestuit, raakte hij in onmin met het Kremlin.

In 2000 week Litvinenko uit naar Londen. Daar liep hij over naar inlichtingendienst MI6. Zes jaar later werd een afspraak met twee Russische oud-collega's in een Londens hotel hem fataal. In zijn thee werd Polonium-201 aangetroffen, een radioactief materiaal. Drie weken na de ontmoeting stierf Litvinenko in het ziekenhuis. Een Britse rechter zou later vaststellen dat het Kremlin achter de moord zat. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens concludeerde vorig jaar hetzelfde.

Zowel Litvinenko als Ashurkov willen niet thuis afspreken. Als het verleden iets heeft aangetoond, dan is het dat het Kremlin geduld heeft - ook met zijn vijanden. Maar Marina Litvinenko heeft dat geduld ook, zegt ze. "Ons verzet tegen Poetin is een marathon, geen sprint."

Ze realiseert zich dat Poetins populariteitscijfers nog altijd hoog zijn in Rusland, zeker in tijden van oorlog. "Maar over drie, vier maanden gaan mensen de sancties voelen. Dan kunnen ze niet meer alles in de supermarkt krijgen, en dan zal er onvrede ontstaan. En uiteindelijk zullen ze zich dan gaan afvragen: waarom moeten wij lijden? Ja, het patriottisme is nu overal, aangejaagd door propagandistische media. Maar dat werkt alleen als de kwaliteit van leven hoog is. Als die kwaliteit er niet is, ontstaat er onrust."

Ontsnappingsroutes

Ashurkov voorziet hetzelfde. "De werkloosheid zal toenemen, Russische zonen komen in een kist terug uit Oekraïne, de elite zal gaan morren, ze kunnen niet meer op skivakantie naar Europa. We moeten geduld hebben, maar uiteindelijk zal het Poetin de kop kosten."

Om dat proces te bespoedigen moet het Westen de sancties tegen Russische oligarchen in het buitenland op een slimmere manier inzetten, zegt Ashurkov. In een ingezonden stuk in de krant USA Today pleit hij deze week voor een commissie waarin vertegenwoordigers van de VS, de EU en het VK plaatsnemen, en die gaat nadenken over specifieke ontsnappingsroutes uit het sanctieregime.

"Hier in Londen wemelt het van de oligarchen die op de sanctielijst zijn gezet. Als ze geen enkele perspectief op verlichting hebben, dan gaan ze misschien wel terug naar Rusland, en ben je ze definitief kwijt. Maar als je zegt: als jullie je ondubbelzinnig tegen Poetin uitspreken, belonen wij dat met verlichting van de sancties, dan beweegt er misschien wel iets."

"Dit zijn mensen met heel veel contacten in Rusland", zegt Ashurkov. "In de overheid, in de fabrieken die ze ooit hebben opgezet. Hun portemonnee kan een drijfveer zijn om te helpen bij het verjagen van Poetin."

"Poetin is niet alleen een persoon, het is een systeem", zegt Litvinenko. In het verleden, onder het communisme ontstaan. "En daar moeten we nog mee afrekenen."