De Russische president Vladimir Poetin haalde afgelopen jaren de banden flink aan met patriarch Kirill, de leider van de Russisch-Orthodoxe Kerk. De samenwerking kwam ze beiden goed uit: Kirill wil zijn groep van 100 miljoen gelovigen graag uitbreiden en voor Poetin past de kerk in zijn verhaal van een groot en sterk Rusland.
Valt de samenwerking te verenigen met de invasie van Oekraïne? In dat land zijn ook veel orthodoxe parochies, waarvan sommigen vallen onder de Russische kerk. De vraag is of ze hun Moskouse leider blijven steunen of niet.
'Poetin is de antichrist'
Voor een deel van de Oekraïense parochies is die vraag niet zo lastig. Die scheidden zich jaren terug al af van Moskou vanwege de oorlog in Oost-Oekraïne en richtten in Kiev de Orthodoxe Kerk van Oekraïne op. Hun kerkhoofd vergeleek Poetin onlangs met de antichrist.
Maar de meeste orthodoxe parochies in Oekraïne horen nog wél bij de Moskouse kerk. "Veel priesters wilden geen toevlucht bieden aan Oekraïense strijders omdat de kerk haar eigen regels en visie heeft", zegt historicus en theoloog Vasyl Kmet.
Patriarch Kirill gooide vorige week zelfs olie op het vuur door te zeggen dat orthodoxe gelovigen in het oosten van Oekraïne worden onderdrukt door Oekraïners. "Acht jaar lang proberen ze al om te vernietigen wat er in de Donbass is", zei hij. "Maar de mensen in de Donbass wijzen de zogenaamde waarden af die worden gepropageerd door het Westen."
Maar blind deze verhalen geloven doen de aan Moskou gelieerde parochies in Oekraïne niet, bezweert Alexander Ivanchenko, diaken van zo'n parochie in de West-Oekraïense stad Lviv. "Wij weten van de invasie en we praten erover. De Russische Federatie heeft ons grondgebied aangevallen."
Een probleem voor Ivanchenko en andere Moskou-kerken: ze moeten bidden voor patriarch Kirill terwijl die de oorlog alles behalve afwijst. De Amsterdamse parochie van de Russisch-Orthodoxe Kerk is om die reden overgestapt naar een ander patriarchaat, waardoor ze niet meer onder Moskou vallen.
Veel Moskouse kerken in Oekraïne houden zich nu zoveel mogelijk op de vlakte. Maar diaken Ivanchenko is duidelijk: ook hij wil niet meer bidden voor Kirill. "Op de dag dat de oorlog uitbrak hebben onze priesters in een brief de bisschop van Lviv gevraagd of ze mochten stoppen voor Kirill te bidden tijdens de dienst." Ivanchenko wil nog verder gaan en helemaal breken met het Moskouse patriarchaat.
Het zou een grote stap zijn voor de kerk, zegt Kmet, al wijst hij erop dat Kirill de banden met sommige orthodoxe kerken zelf al verbroken heeft. "Daarom is het toch al niet meer relevant om het in het gebed over hem te hebben." En, zegt hij, het zijn de bazen van Ivanchenko die moeten beslissen over een eventuele breuk.
