Deze kunst is 'pijnlijk om te maken' en oncomfortabel om naar te kijken

• Ronja Hijmans

  redacteur Nieuwsuur
• Annephine van Uchelen

Machtsmisbruik, slavernij, gender en racisme: allemaal thema's van het werk van de Amerikaanse kunstenaar Kara Walker. Ze is één van de invloedrijkste hedendaagse kunstenaars. Vanaf dit weekend is in De Pont museum in Tilburg haar archief te zien: dertig jaar aan tekeningen, schetsen, knipsels en teksten die eigenlijk nooit bedoeld waren voor publiek.

Vaktijdschriften en The New York Times bejubelen de tentoonstelling vol confronterende kunst, maar Walker zelf was in eerste instantie onzeker. "Ik begin nu pas te accepteren dat dit óók mijn werk is, dat het niet minder is dan sommige van mijn grootsere werken", zegt ze in gesprek met Nieuwsuur.

Sowieso worstelt Walker met haar toppositie in de kunstwereld. "Ik kan niet ontkennen dat ik onderdeel van het establishment ben geworden, hoewel ik de verantwoordelijkheid ervan uit de weg probeer te gaan. Het voelt als een last."

Silhouetten

Walker brak begin jaren 90 door met haar geknipte silhouetten, waar ze grote zaalvullende werken en films mee maakte. "Het is een techniek die ontstond in de 18e, 19e eeuw en bekend stond als dameskunst", vertelt Martijn van Nieuwenhuyzen, directeur van De Pont museum. "Het werd naar verluid ook veel bedreven door zwarte kunstenaars."

"Walker is een zwarte vrouwelijke kunstenaar, en eigenlijk alles wat ze doet staat in het teken van die identiteit en de vragen en onzekerheden die dat bij haar oproept."

Het was voor Walker dan ook een bewuste keuze om geen traditionele schilderkunst te willen maken. "Mijn werk zit altijd tussen tekenen en schilderen in. Vroeger wilde ik niet schilderen omdat ik niet in de traditionele westerse kunsttraditie wilde stappen die mij er toch niet bij wilde hebben. Het werk van zwarte kunstenaars staat aan de zijlijn van de westerse kunstgeschiedenis en ik wilde daar geen tweede viool bij spelen. En wat ik leuk vind aan tekenen is dat het aan de rand zit van wat 'echte' kunst is. Het wordt vaak gezien als een voorbereiding voor een kunstwerk, of een schets."

Macht

Het werk van Walker staat bol van karikaturen, geweld tegen zwarte mensen, expliciete seks, machtsmisbruik en racisme en is soms pijnlijk om naar te kijken. Walker: "Het is ook pijnlijk om te maken. Het is ook niet alsof ik het publiek wil irriteren of controleren, maar het is gewoon de stem die in mij zit en die eruit komt."

Als jonge tiener verhuisde Walker naar Atlanta, een stad waar volgens haar de verhouding tussen zwart en wit heel duidelijk zichtbaar was. "Ik ben opgegroeid in een wereld waarin de verhouding uit balans was. Het spel dat er gespeeld werd tussen zwart en wit voelde ik als jonge tiener zoveel intenser. Hatelijke woorden, hatelijk gedrag. De grenzen tussen wie wat kan doen, wie wat kan zeggen, waren zo streng."

Aanvankelijk liet ze dat allemaal bewust niet in haar kunst terugkomen. "Ik deed juist alles wat ik kon om daar niet aan te denken. Maar toen ging ik denken: waar is mijn kunst nou écht voor? En dat zijn juist de dingen waar we niet over na willen denken, de dingen die we verergeren door onze intolerantie en onwetendheid. En onze gekke fantasieën. Dat wil ik onderzoeken in mijn kunst, zelfs als dat betekent dat ik mijn eigen fantasieën moet openbaren."

De tentoonstelling 'A Black Hole is Everything a Star Longs to Be' is van 19 februari tot en met 24 juli te zien in De Pont museum in Tilburg.