Schrijver Hella Haasse was niet zoals we haar kenden, blijkt uit biografie

• Annephine van Uchelen

Hella Haasse, die geldt als de grootste Nederlandse schrijfster uit de vorige eeuw, was achter de schermen een heel andere vrouw dan haar lezers haar kenden. Volgende week verschijnt haar biografie Leven in de verbeelding waarin duidelijk wordt dat ze vaak eenzaam was en moeite had met het gezinsleven. Biograaf Aleid Truijens had toegang tot het hele literaire en persoonlijke archief van Haasse en kreeg medewerking van haar familie.

Haasse was vaak op televisie. "Daar zien we een makkelijk pratende, charmante, goedlachse vrouw", zegt Truijens. "Dat was ze voor de buitenwereld ook. Maar Haasse had grote moeite om echt contact te maken met andere mensen."

Bubbel van boeken

'Ik kan eigenlijk niet leven en omdat ik niet kan leven schrijf ik', is een veelzeggende zin uit een van Haasses dagboeken. Het werd de leidraad voor Truijens' biografie, vertelt zij. "Het klinkt tamelijk dramatisch en komt helemaal niet overeen met hoe mensen Hella Haasse kennen van haar boeken, haar optredens en de televisie."

Als 7-jarige schrijft Haasse al verhaaltjes over haar eenzaamheid. Ook als volwassene voelt ze dat ze nergens bij hoort. "Eigenlijk speelde haar leven zich helemaal af in die bubbel van haar boeken", vervolgt Truijens. "In haar hele oeuvre zie je die onmogelijkheid tot contact terug."

Haasse (1918-2011) werd in haar carrière overladen met prijzen voor haar ruim zestig boeken. Ze schreef romans, historische boeken, essays en toneel. Bekende titels zijn haar debuut Oeroeg (1948), Het woud der verwachting (1949) en Heren van de thee (1992).

Met een baan en een eigen inkomen was Haasse haar tijd ver vooruit. Tegelijkertijd dwong de tijdgeest haar om huisvrouw te zijn. Truijens: "Tijdens interviews werd altijd eerst gevraagd naar haar moederschap en haar twee kinderen. Denk maar niet dat Hermans of Mulisch met zo'n openingsvraag werden benaderd. Ze was toch een beetje 'de schrijvende huisvrouw'."

Misschien was dat ook een van de redenen dat ze nooit bij 'de grote drie' hoorde: de schrijvers Gerard Reve, W.F. Hermans en Harry Mulisch. "Dat stak haar", vertelt Truijens. "Dat gezeur over die grote drie. Je had ook nog Wolkers, Campert en Nooteboom, dan een hele tijd niets en dan pas kwam Hella Haasse. Ze werd door die mannen niet echt als concurrent beschouwd."

"En dat is toch wel een misvatting. In het buitenland hadden we een heel andere grote drie, namelijk Haasse, Nooteboom en Mulisch, zonder Hermans en Reve. Haar werk is heel internationaal en wordt nog steeds vertaald."

Vader Haasse NSB'er?

Haasse groeide grotendeels op in Nederlands-Indië, waar ze later veel over schreef. Bij onderzoek naar die Indonesische roots stuitte Truijens op gevoelige informatie over haar vader. Willem Haasse was in 1934 medeoprichter en bestuurslid van de Nieuwe Indische Beweging. "Een N.S.B. op Indische leest", aldus de krant Sumatra Post van datzelfde jaar.

In geen van haar vijf autobiografische boeken benoemt Haasse dit, schrijft Truijens, en het is niet duidelijk of ze het als zestienjarig meisje of daarna heeft geweten. Truijens licht toe: "Het fascisme was in de eerste helft van de jaren dertig een vrij salonfähige richting om aan te hangen, zeker ook onder Indische ambtenaren. Tegen de tijd dat het fascisme een grimmiger karakter kreeg, kwam Willem Haasse van zijn 'dwaling' terug."

In 1944 trouwde Hella Haasse met Jan van Lelyveld. Voor dochter Ellen van Lelyveld (1947) en haar zusje was het niet altijd makkelijk om op te groeien met een beroemde moeder, vertelt zij aan Nieuwsuur. "Er hing altijd een sfeer van diepe concentratie om haar heen. Pas toen ik zes was kreeg ik in de gaten dat zij een beroemdheid was. Dan werd ik uitgenodigd op partijtjes van kinderen die ik helemaal niet kende en na afloop stonden dan alle ouders mijn moeder op te wachten."

Van Lelyveld zag een steeds groter verschil tussen de in zichzelf gekeerde schrijvende moeder thuis en de moeder voor de bühne. "Ze was dol op publiek en genoot daar ontzettend van. Dan werd ze opeens een ander mens. Mijn zusje en ik waren stomverbaasd toen we haar voor het eerst zagen optreden in het satirische programma Hou je aan je woord'. We konden nauwelijks geloven dat die mooie geestige vrouw vol kwinkslagen onze moeder was. Hoe meer het publiek haar bewonderde, hoe groter onze irritatie werd."

'Het gewone gezinsleven vond ze een opgave'

Truijens leest in Haasses dagboek hoezeer zij zich thuis voelde in de verbeelding van haar boeken en personages. Vandaar de titel van de biografie. "Dat was eigenlijk haar echte leven. Als schrijver breng je het leven onder bij een aantal personages en die laat je dat uitzoeken."

"Het gewone gezinsleven vond ze een opgave. Natuurlijk deed ze haar best voor de kinderen, maar ze was minder bereikbaar. In de speeltuin had ze bijvoorbeeld altijd een notitieboekje bij zich."

Hoe de reacties op de biografie zullen zijn, kan Ellen van Lelyveld niet inschatten. "Misschien schrikken lezers van de grote discrepantie tussen de vrouw die zij kennen en de vrouw die wij gekend hebben. Maar ik ben ook trots op mijn moeder. Ze heeft een gigantisch oeuvre neergezet."

Kijk hier het laatste interview met Hella Haasse, uit 2008: