Er heerst angst in Bosnië. De staat dreigt uiteen te vallen en bewoners vrezen voor geweld. Ook de internationale gemeenschap maakt zich zorgen over de fragiele vrede in het land.
"Nieuw-Zeeland, Duitsland, Frankrijk, Zweden, Amerika." Staccato dreunt de Bosnische veteraan Sudbin Music landen over de hele westerse wereld op. Landen waar zijn dorpsgenoten uit de omgeving van Prijedor terecht zijn gekomen na de verwoestende oorlog die Bosnië en Herzegovina tussen 1992 en 1995 teisterde.
"Goede huizen, nieuwe huizen, moskeeën," zegt Music. "Maar alles is leeg. Er woont hier bijna niemand. Zo ziet het eruit aan het einde van etnische zuivering. We hebben het over separatisme, de mogelijkheid van een nieuwe oorlog. Een dagelijkse marteling met nieuws, met angst. Dezelfde angsten als in 1992."
Prijedor ligt in de Republika Srpska, de Servische Republiek, één van de twee grotendeels autonome 'entiteiten' waarin Bosnië aan het eind van de oorlog is opgedeeld. Ook in 1992 lagen stad en omgeving in het gebied dat mannen als Radovan Karadzic onafhankelijk hadden verklaard nadat Bosnië zich los had gescheurd van het toenmalige Joegoslavië. Zoals de naam al zegt, woonden er in de Republika Srpska vooral Serviërs. Maar in Prijedor woonden ook veel Bosniakken, overwegend islamitische Bosniërs.
In Biscani, een dorp even buiten Prijedor, is een monument opgericht. Achter de vele tientallen namen die erop vermeld staan, staat 1992 als jaar van overlijden. Het was volgens Music "een van de vreselijkste slachtingen" in Bosnië en Herzegovina. "Ze begonnen hier in Biscani op 22 juli. Het was een maandag. En ze eindigden voor mijn huis op 23 juli. Servische militairen, paramilitairen, politie, wat dan ook, kwamen en vermoordden mensen. Van huis tot huis." Na Prijedor wist de wereld waar het begrip etnische zuivering voor stond.
Vanwege die episode in de oorlog ligt nu alles heel gevoelig onder de Bosnische moslims, de Bosniakken. Vooral ook de woorden en de daden van het Bosnisch-Servische leiderschap in de persoon van Milorad Dodik. Die boycot een flink deel van hetgeen tot de weinige bevoegdheden van de staat Bosnië en Herzegovina, die in naam gezamenlijk door Bosniakken, Serviërs en Kroaten wordt bestuurd: rechtspraak, indirecte belastingen (BTW) en leger.
Dodik boycot vooral ook Christian Schmidt, de Hoge Vertegenwoordiger die als afgevaardigde van de internationale gemeenschap verregaande bevoegdheden heeft. De Duitser Schmidt is volgens Dodik aangesteld in strijd met alle afspraken die daar ooit over zijn gemaakt.
Schmidt reageerde met een rapport aan de Veiligheidsraad van de VN waarin hij afscheiding van de Republika Srpska en zelfs een nieuwe oorlog als reële mogelijkheden schetst.
'Niet bereid vrede op te offeren'
"Een ongekozen buitenlander heeft voor zichzelf besloten om ons wetten op te dringen," zegt Dodik in een interview met Nieuwsuur. "Maar dat betekent niet dat het juridisch klopt. Het mag dan politiek zijn, maar het is niet in overeenstemming met de Grondwet. En dat is het probleem."
Toch doet Dodik zijn uiterste best om de dreiging weg te nemen: "Ik ben niet bereid om de vrede op te offeren, zelfs niet voor de Republika Srpska. En toch wordt me iedere keer gevraagd naar de oorlog. Dat wil ik niet."
"Ik ben bereid om hier ten opzichte van u en daarmee in aanwezigheid van de hele wereld een akkoord te ondertekenen waarin wij aan multinationale troepen, de NAVO of iets anders, beloven dat ze mogen ingrijpen als wij militaire structuren in het leven roepen die andere volkeren bedreigen. Een betere garantie kan ik u niet geven."
Geen Bosniak die hem gelooft. Wantrouwen en angst overheersen. "Het is makkelijk om ons bang te maken," zegt psychologe Vildana Efendic, die veel werkt met getraumatiseerde slachtoffers van de oorlog. "We zijn nog niet genezen van ons verleden."
"Wij zitten in een relatie van misbruik, letterlijk. Onze politici zijn misbruikers, wij zijn de slachtoffers. En wat willen we als slachtoffers? We willen veiligheid, stabiliteit. We willen liefde. Daarom vluchten mensen hiervandaan. Mensen zijn bang, ze zijn doodmoe. Ze zijn altijd bang."
