Vrede in Bosnië onder druk: leider Serviërs morrelt aan voortbestaan staat
Het knettert weer in Bosnië en Herzegovina. In de ruime kwart eeuw sinds het Akkoord van Dayton een einde maakte aan de bloedige oorlog in het land, zijn de onderlinge spanningen tussen Bosniakken, Serviërs en Kroaten niet zo groot geweest als nu.
Vooral onder Bosniakken wordt angstig gefluisterd over een nieuwe oorlog. Een onaangekondigde oefening van eenheden van de Bosnisch-Servische politie afgelopen weekend riep bij velen de traumatische Bosnië-oorlog (1992-1995) in herinnering.
De Bosnische Serviërs lieten hun speciale politietroepen oefenen op een steenworp afstand van Sarajevo. Dat is hetzelfde gebied van waaruit de Bosnisch-Servische strijdkrachten de hoofdstad tijdens de oorlog jarenlang onder vuur hadden gehouden, met 12.000 burgerslachtoffers als gevolg.
Onenigheid over Hoge Vertegenwoordiger
Hoe zit dat ook alweer in dat verdeelde Bosnië? Het land telt drie "constituerende" volkeren: Bosniakken (moslims, 50 procent van de bevolking), Serviërs (30 procent, christelijk-orthodox) en Kroaten (15 procent, katholiek). Het is opgedeeld in twee 'entiteiten' die in grote mate autonoom zijn: de Federatie van Bosnië en Herzegovina (of Moslim-Kroatische Federatie) en de Republika Srpska, de Servische Republiek.
Om te voorkomen dat die twee entiteiten elkaar voortdurend in de haren zouden vliegen, werd in Dayton de figuur van de Hoge Vertegenwoordiger in het leven geroepen. Die kreeg na een paar jaar vergaande bevoegdheden als de integriteit van de staat in het geding is: hij of zij kan beslissingen van de entiteiten nietig verklaren, wetten opleggen en publieke personen als rechters en parlementsleden de laan uitsturen. En dat allemaal zonder democratische controle en zonder beroepsmogelijkheid.
Volgens Milorad Dodik, al sinds jaar en dag de onbetwiste baas van de Servische Republiek, is die Hoge Vertegenwoordiger vooral bedoeld om de Servische Republiek eronder te houden. Talloze keren heeft hij erop aangedrongen om het instituut af te schaffen. De kersverse Hoge Vertegenwoordiger, de Duitser Christian Schmidt, zei in zijn allereerste persconferentie in augustus dat hij, anders dan zijn voorganger Valentin Inzko, niet zal twijfelen om van zijn bevoegdheden gebruik te maken. Dodik liet fijntjes weten dat de Hoge Vertegenwoordiger voor hem niet meer bestaat.
Bosnisch-Servische boycots
Overigens bedreigt niet alleen onenigheid over de Hoge Vertegenwoordiger het voortbestaan van de staat Bosnië en Herzegovina. Bosnisch-Servische vertegenwoordigers boycotten de staatsinstellingen sinds Inzko eerder dit jaar het ontkennen van genocide, waaronder de volkerenmoord van Srebrenica in 1995, strafbaar stelde. Dodik, die zelf ontkent dat er in Srebrenica een genocide heeft plaatsgevonden, noemde die verordening "de laatste nagel aan de doodskist van Bosnië en Herzegovina".
In februari 2020 had hij ook al een bom gelegd onder het juridische stelsel van het land. Het Constitutionele Hof had toen besloten dat landbouwgrond die in het verleden eigendom was van de staat Joegoslavië, waarvan Bosnië onderdeel was, nu de staat Bosnië en Herzegovina toebehoort en niet, zoals Dodik betoogde, de Servische Republiek. Ook toen werden de Bosnische Serviërs uit tal van staatsinstellingen teruggetrokken.
Dodik is zeker niet het enige populistische heethoofd in Bosnië. Politici in kringen van moslims en Kroaten doen wat dat betreft niet veel voor hem onder. Ook onder hun politiek, die meestal gestoeld is op bot eigenbelang, hebben burgers te lijden. Het grote verschil is dat hun daden als zodanig het voorbestaan van de staat niet in gevaar brengen.
Hoever zal Dodik gaan?
Alles bij elkaar zijn de spanningen dus groot. En hoewel het op dit moment niet erg waarschijnlijk is dat de partijen de wapens weer op zullen pakken, is het zeker niet uitgesloten. Veel zal afhangen van hoever Dodik wil gaan om definitief over zijn eigen koninkrijkje te kunnen beschikken en wat moslims en Kroaten daar tegenover kunnen en willen stellen.
De vraag is ook hoe Christian Schmidt zich zal opstellen als Hoge Vertegenwoordiger en welke steun dan wel tegenwerking hij daarbij zal krijgen van internationale actoren als de EU enerzijds en Rusland anderzijds. Maar dat Bosnië en Herzegovina zal blijven functioneren als het de afgelopen 26 jaar heeft gedaan, met alle vallen en opstaan, lijkt niet erg waarschijnlijk.